Digitale preutsheid reikt te ver

Wil je Facebook in een kramp laten schieten, dan moet je een foto plaatsen van een vrouwentepel. Hoogst ongemakkelijk wordt het sociale netwerk ervan - de beelden worden zo snel mogelijk verwijderd. En niet alleen Facebook is preuts als het gaat om bloot, opwindend bedoeld of niet - kunst en mode zijn ook aan censuur onderhevig. Andere sociale media en blogsites zijn eveneens bezig de regels aan te scherpen.

Zo verschijnen pagina's met 'volwassen content' op Tumblr niet langer als resultaat na een zoekopdracht op de blogsite. Twitter benoemt tegenwoordig het verspreiden van naaktbeelden van anderen specifiek in de algemene voorwaarden: dat mag niet zonder toestemming. Hetzelfde geldt voor Reddit, een site die nog het beste te vergelijken is met een online prikbord en altijd bekendstond als vrijplaats op het web. Op die site werden de gestolen naaktfoto's van sterren, onder wie actrice Jennifer Lawrence, vorig jaar gepost. Van de nieuwe regels mag dat niet meer.

Is dit het einde van de vrijheid en blijheid waar internet zo om bekendstond? Of horen dergelijke normen en waarden nou eenmaal bij het volwassen worden van het medium?

Verandering van normen
Dat volwassen worden klinkt Peter Kerkhof, hoogleraar sociale media aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, te positief in de oren. "Is het volwassen om naakt te verbieden? Ik vraag het me af."

Wat drijft de bedrijven dan? "Het lijkt erop dat zodra de sites groter worden, ze hun normen en waarden gaan veranderen", zegt Kerkhof, bij wie de steeds striktere regels ook zijn opgevallen. "In het begin, als de platformen willen groeien, dan zullen ze vooral de gebruikers willen pleasen. Vaak onder het mom van: alles kan hier, dus kom naar ons. Worden ze groot, dan gaan allerlei andere belangen een rol spelen. Zoals de wensen van adverteerders."

Ook Google wilde de regels aanscherpen voor Blogger, een site waar gebruikers weblogs kunnen bijhouden. Eind februari kondigde de zoekgigant aan dat pagina's waar expliciet naakt op staat voortaan automatisch op privé worden gezet, waardoor de blogs alleen nog toegankelijk zijn voor de beheerder en genodigden.

Maar er volgde een storm van kritiek. Sommige mensen gaven aan al tien jaar een pagina bij te houden via Blogger. Het bloot is een manier om zichzelf te uiten, het is onderdeel van hun identiteit. Google besloot daarop de nieuwe regels af te zwakken. Maar, zo zegt het bedrijf in een blog naar aanleiding van de kwestie: de gebruikers zijn nog wel verplicht om pagina's met naakt aan te merken als 'adult'.

Het voorbeeld bij Google laat zien hoe internetbedrijven worstelen met pikante content. Want er is ook wel degelijk kritiek op de eenvoud waarmee naaktfoto's of gewelddadige filmpjes zich verspreiden via de sociale netwerken. En hoe lastig het is om daar als gedupeerde iets tegen te doen. De bedrijven trekken zich dat aan. Ze willen vooral niet laks overkomen. En aangezien vaak zowel kinderen, ouders als grootouders van de platformen gebruikmaken, willen ze een familievriendelijk beleid voeren.

De Groene Amsterdammer
Maar tot nu toe wilden sites ook vooral niet te strikt zijn. Ze zoeken daarin naar een eigen balans, een eenduidig beleid bestaat niet. Dat Facebook bijvoorbeeld het preutste jongetje van het internet is, werd al vaak duidelijk. Er zijn tal van bekende voorbeelden waarbij het Amerikaanse bedrijf wel erg fanatiek aan het wissen slaat. De bekende verkiezingsposter van de PSP uit 1971 met daarop een blote vrouw en een koe, werd verwijderd van het sociale medium. Een naakte cover van De Groene Amsterdammer ook.

Nog zo'n heilig boontje is Apple. Het bedrijf hanteert een consequent 'geen bloot'-beleid in de Apple store - van belang nu we steeds vaker apps gebruiken in plaats van naar een website surfen. Een voorbeeld van wat volgens Apple niet kan: het boek 'De hartsvriendin' van Heleen van Royen. Niet te koop als e-book via de Apple-store omdat er verwijzingen in staan naar pornosites.

En niet alleen bloot doet Apple blozen. Ook een app waar je je eigen foto naast Zwarte Piet kon zetten, werd afgelopen december verwijderd. Volgens Apple was de app 'aanstootgevend'.

Preuts
Precies daar zit een heikel punt. De internetbedrijven zijn vrijwel allemaal Amerikaans, maar opereren wereldwijd en hebben zo te maken met tal van verschillende culturen. Amerika is preuts op het gebied van naakt, in andere landen liggen andere zaken weer gevoelig. Welke normen en waarden voeren dan de boventoon? Dat verschilt, zegt Kerkhof, die wijst op de bereidheid van Facebook om in Turkije pagina's te blokkeren die volgens de Turkse overheid beledigd zijn voor de profeet Mohammed. Het sociale netwerk ziet een potentieel gigantische markt in het land. Dan lijken ze graag bereid wat concessies te doen.

Maar hoe erg is het opleggen van regels aan de gebruikers van sociale netwerken eigenlijk? Er zijn toch nog genoeg plaatsen op het internet waar je terechtkunt voor plaatjes van blote vrouwen of mannen? En natuurlijk, er zijn categorieën waar weinig discussie over zal zijn dat ze direct gewist moeten worden. Zoals kinderporno of wraakporno - wat zich het beste laat beschrijven als het plaatsen van pikante beelden van je ex om wraak te nemen. Datzelfde geldt overigens voor geweld: dat de sociale mediaplatformen de onthoofdingsvideo's van IS zo snel mogelijk verwijderen, zal vrijwel iedereen niet meer dan logisch vinden.

Toch is er ook een groot grijs gebied. Neem naaktheid in de kunst. Dat heeft lang niet altijd met seks te maken. En als dat wel het geval is - een seksscène uit een moeilijke Franse film bijvoorbeeld - is dat dan aanstootgevend genoeg om te wissen? Nog zoiets: de mode. Er is menig tepel te spotten op de catwalk; waarom zouden die foto's niet online mogen?

Rihanna
En dan is er ook nog de uitingsvrijheid. Waarom zou je geen naaktfoto van jezelf mogen posten als je dat graag wil? Popster Rihanna zag haar foto's gewist door Instagram, die ze daar zelf op had gezet. Veel te naakt, volgens de foto-app waar Facebook eigenaar van is. Veel te preuts vond Rihanna op haar beurt. Ze verwijderde haar account.

Rihanna staat daarin niet alleen. Om te protesteren tegen de verwijderdrang van de sociale media, voert een groep vrouwen al een tijdje actie onder de noemer 'free the nipple', door foto's van hun borsten te plaatsen. Ze willen aandacht voor de ongelijkheid: zo worden mannentepels vaak gedoogd door bedrijven als Facebook, terwijl een foto van een vrouw met een ontbloot bovenlijf direct als te seksueel wordt gezien.

De actie lijkt enig effect te hebben. Inmiddels wordt een foto van een vrouw die haar kind borstvoeding geeft weer toegelaten. Facebook, dat de voedende moeders eerst nog fanatiek verwijderde, moest toegeven dat een borst in zo'n geval niets met seks te maken heeft.

Schaduwmaatschappijen
De uitingsvrijheid is precies waar advocaat Christiaan Alberdingk Thijm zich zorgen over maakt. Volgens hem wordt de vrijheid van meningsuiting geschonden. "Miljarden mensen wereldwijd zijn actief op de sociale media. Dat zijn gigantische aantallen. De media zijn een soort schaduwmaatschappijen online. Maar wel schaduwmaatschappijen waar de commerciële bedrijven zelf de regels bepalen én oordelen of een gebruiker zich daaraan houdt. Dat maakt de bedrijven ontzettend machtig."

Natuurlijk mogen de sites eigen regels opstellen, zegt Alberdingk Thijm. Je maakt als gebruiker nou eenmaal gebruik van hun domein. Maar het wordt lastiger als ze inhoud gaan controleren. "De bedrijven krijgen dan juridisch gezien een andere positie. Ze zeggen niet verantwoordelijk te zijn voor de content op de sites. Ga je regels opstellen over wat wel en niet kan en dat controleren, hoe lang kun je dat dan nog beweren?"

Alberdingk Thijm, als advocaat bij Bureau Brandeis onder meer gespecialiseerd in de vrijheid van meningsuiting, pleit daarom voor een toezichthouder. "Als onze uitingsvrijheid in het geding is op blogdiensten, dan is het lastig om daar iets tegen te doen. Onze privacy wordt gewaarborgd door het College bescherming persoonsgegevens, maar een vergelijkbaar orgaan ontbreekt voor de bescherming van de vrijheid van meningsuiting."

Ook Peter Kerkhof noemt het kwalijk dat niemand de sociale mediabedrijven controleert. Vooral omdat er bijzonder weinig tegen de websites te ondernemen is als er foto's van je account worden verwijderd. "De kwestie bij Google en Blogger laat zien dat verzetten wel degelijk helpt. Lukt dat niet, dan kun je altijd nog vertrekken. Al is dat makkelijker gezegd dan gedaan. Sociale media zijn alleen nuttig als veel anderen er ook te vinden zijn."