Diederik Samsom Ik kan elke verandering aan

In de peilingen veerde de par- tij even op, nadat Diederik Sam-som (40) door de leden was aangewezen als opvolger van Cohen. Sindsdien schommelt de partij min of meer stabiel rond de twintig zetels, tien minder dan nu in de Kamer. Werk aan de winkel dus voor Samsom die de afgelopen week in elk geval de tongen los wist te maken met een tv-spotje waarin hij zijn gezin, en met name zijn gehandicapte dochter Benthe, ten tonele voert.

Dat spotje doet Amerikaans aan.
"Ik snap die link, maar wij wilden een tv-spot waarin ik vertel wie ik ben en wat mij drijft. Wat mij betreft kan dat maar op één manier. Mijn diepste drijfveer wordt bepaald door mijn gezin, mijn kinderen. Daarom hebben we besloten het zo te doen."

U gebruikt uw gezin, en met name uw gehandicapte dochter, voor partijpolitieke doeleinden. Dat vinden we in Nederland onsmakelijk.
"Dat 'we' is dan wel geschakeerd. Een hele hoop mensen vinden het mooi. En er is een groep die het afkeurt. Daar tussenin zit een groep die zegt: we vinden het wel mooi, maar we voelen ons er ongemakkelijk bij."

Op het spotje is het gezicht van uw vrouw niet te zien.
"Ze is duidelijk te zien. Maar ik vertel niet over haar, alleen mijn dochter noem ik, omdat ik een specifieke binding met haar heb. Overigens is het niet nieuw dat ik over haar vertel. Dat doe ik al sinds jaar en dag. Vorig jaar bijvoorbeeld nog in de Rode Hoed in Amsterdam, toen mijn partijleiderschap nog niet aan de orde was. Zij was in de column die ik daar moest uitspreken expliciet het Leitmotiv."

Wat is de boodschap van het spotje?
"Dit is wat je krijgt als je op mij stemt. Als mensen op een politicus stemmen, dan stemmen ze om wat hij vindt, maar zeker ook om wie hij is. Ze willen weten wie hij is en ze hebben gelijk. Politieke leiders moeten opereren in een volstrekt onvoorspelbaar politiek landschap. Het kan gebeuren dat je je verkiezingsprogramma of regeerakkoord al na een maand door de papierversnipperaar kan halen omdat de wereld totaal is veranderd. Dan wil je als kiezer niet weten wat in dat programma staat. Dan wil je weten wie de politicus is, hoe hij in die situatie zal reageren."

U haalde al eens uw vrouw en kinderen op het podium.
"Dat was bij mijn aanvaardingsspeech. Mijn vrouw heeft een eigen baan en een eigen leven. Ze hangt niet de hele dag om mij heen. Maar ze wil er wel graag bij zijn. Ook het afgelopen congres was ze erbij. Ik ben als politicus mede gevormd door mijn persoonlijke omgeving. Dat kun je niet scheiden. De politiek is mijn leven en mijn leven is politiek. Ik heb mijn vrouw ook niet hoeven over te halen voor dit spotje. Ze zei: 'Jij bent niet zomaar in je eentje, wij spelen een rol in jouw leven, het is helemaal niet erg om dat te laten zien'."

Wanneer begon u uw weg naar de politiek?
"Ik werd politiek bewust toen ik een jaar of vijftien was. Mijn ouders waren heel maatschappelijk betrokken, maar niet veel met politiek bezig. Mijn ouders stemden vrij steady. Mijn moeder altijd PvdA, mijn vader vaak D66. Een aantal dingen viel samen waardoor ik geïnteresseerd raakte in de politiek. De Russische kerncentrale bij Tsjernobyl ontplofte. Ik kreeg een filosofieleraar die een enorme impact op mij had. En ik las 'Kinderen van moeder aarde', waarin Thea Beckman een wereld schetst die volledig in harmonie is met natuur en milieu en de dieren. Het is een mooi boek. De romantiek druipt ervan af, maar destijds greep het me volledig bij de keel."

Koos u toen al direct voor een partij?
"Nee, ik stemde natuurlijk wel. In mijn jeugd ook wel op GroenLinks, later op de PvdA. Maar lid worden, nee. Ik wilde naar Greenpeace. Maar daar zaten ze niet op mij te wachten. Toen ging ik eerst naar Delft om natuurkunde te studeren. Daar raakte ik actief in de studentenvakbond. Aan het einde van mijn studie schreef ik weer een brief naar Greenpeace. Nu hebben jullie mij vast nodig, schreef ik. Want net in die tijd, 1995, kondigde de nieuwe Franse president Chirac kernproeven aan. Greenpeace had toen iemand nodig die wist hoe je een kernbom bouwt en wat er gebeurt als je die tot ontploffing brengt. Zo keken ze tegen me aan. Ik heb er tot 2002 gewerkt, eerst als vrijwilliger, later als campagneleider."

Lag GroenLinks niet meer voor de hand dan de PvdA?
"Dat wordt vaker gezegd, maar juist als je als milieu-actievoerder overstapt naar de politiek ligt dat niet voor de hand. Je moet naar het krachtenveld als geheel kijken, niet naar een onderdeel. In de tijd dat ik op zoek was naar een politiek onderdak was ik ook een keer bij de PvdA. In Velsen-Noord. Een zaal vol mensen van rond de vijftig, werknemers van Hoogovens. Ik vertelde vol vuur dat we een einde moesten maken aan al die vieze troep. Toen stond een meneer op die zei: 'Allemaal mooi hoor, maar bij Hoogovens werken 10.000 mensen. Dat zijn 10.000 redenen om nog eens heel goed over uw verhaal na te denken. Maar niet veel later dacht ik: dat is wel de essentie. Probeer nou eens de maatschappij te veranderen zonder zomaar een beuk te slaan in 10.000 hardwerkende gezinnen."

Dat is te gemakkelijk?
"Ja. In het Kunduz-akkoord zie ik hetzelfde terug. Die forenzentaks is door GroenLinks omhelsd als een milieumaatregel. Alsof iedereen zomaar dichterbij zijn werk kan wonen. Alsof je op de Maasvlakte kan wonen, alsof iedereen met een collega getrouwd is. Maar mensen werken op verschillende plekken. Waar moet je dan gaan wonen? Het is te gemakkelijk om maar te zeggen: joh, pats, doen we toch gewoon effe, omdat het een maatregel is die hip klinkt en goed voor het milieu is. Er zijn in dit land miljoenen hardwerkende mensen. Die zijn er echt niet op uit het milieu te vervuilen. Die moet je niet van achteren aanrijden met zoiets als dit."

Dacht u toen u lid werd van de PvdA, al: ik wil partijleider worden?
"Mijn ambities zijn grenzeloos, maar zo ver gaat mijn zelfoverschatting niet. Die ambitie kwam later, ergens in 2008 rond de tijd dat ik de sprong waagde naar het fractievoorzitterschap. Met Mariëtte Hamer. Als je fractievoorzitter wil worden dan schroef je je ambities op. De partij zat er destijds zwaar doorheen. In de peilingen stonden we op dertien zetels. We gingen Europese verkiezingen in die desastreus zouden aflopen. Dat wist ik toen nog niet, maar dat kon je wel voelen. Ik wilde meer doen in de Kamer dan alleen de dossiers over afval en statiegeldflessen. Toen heb ik alle afdelingen met een paar honderd leden aangeschreven: als jullie de zaal regelen dan kom ik spreken. Wist ik veel dat een zaaltje met twintig mensen al veel was."

Was u ontevreden over Wouter Bos?
"Nee. De achterban liep met hangende kopjes. Ik wilde de achterban oppeppen, zelfvertrouwen in de partij pompen. Dat was mijn drive. Ik dacht dat ik daar goed in was en dat was ik in zekere zin ook wel, maar met twintig man in de zaal duurt het een tijdje. Ik heb er ontzettend veel van geleerd. Net als destijds in dat zaaltje met werknemers van Hoogovens. Maar ik wilde niets liever dan dat Wouter Bos door zou gaan. Dat deed hij niet. En toen werd het Job Cohen, van wie we zeker wisten dat het een gouden greep was. Maar soms lukken zelfs gouden grepen niet. We verloren de verkiezingen, maar we verloren vooral de formatie. Het eindigde met het rechtse kabinet. Toen heb ik gezegd: dan wil ik nog wat verder en dieper graven. Hier in de Kamer ging het elke week over geweld in bussen in Gouda, over jochies in Amsterdam-West. Het ging over integratie, integratie, integratie. Je kunt het je nu niet meer voorstellen. Ik dacht toen: als de PvdA zich wil herpakken dan moet de partij dit onderwerp letterlijk in de nekvel durven te grijpen. Om het onderwerp te snappen heb ik me in Amsterdam aangemeld als straatcoach en gezinsmanager, anderhalve dag per week, een jaar lang."

In uw speech voor het congres maakte u de SP een ernstig verwijt over de geldpers die ze eventueel willen laten draaien. Wilde u na alle verhalen over de PvdA als SP-light laten zien dat het wel degelijk uitmaakt of je PvdA stemt dan wel de SP?
"Niet op die manier. Ik heb wel heel bewust nagedacht over wat de sociaal-democratie met Europa moet. Wat we moeten durven te doen en te laten. Dat heb ik verteld. Dat we over Europa totaal anders denken dan de SP, verbaast me niet. Maar er zijn wel meer redenen om op de PvdA te stemmen en niet op de SP. Als je je realiseert dat de staat een beperkt aantal middelen heeft waar je prudent mee moet omgaan, dan moet je bij de PvdA zijn. Ik bedoel bij de SP loopt dat net effe - ik druk me voorzichtig uit - uit de hand. Met de staatsschuld. Met het pleidooi erbij om de geldpers aan te zetten. Dan hou ik mijn hart vast. Het is onverstandig om op die manier te proberen de problemen op te lossen. Het wordt vier, vijf jaar lang ongelooflijk hard werken. Een gemakkelijke uitweg uit de crisis is er niet. Aan de ene kant heb je Rutte die van bezuinigen een karikatuur maakt. Hij slaat door. Aan de andere kant heb je de SP die desnoods de geldpers wil laten draaien. De kunst is een balans te vinden tussen die twee. Heel lang zijn we ervan uitgegaan dat de economie twee procent per jaar minimaal blijft groeien. Maar waarschijnlijk moeten we het jarenlang stellen met minder groei. Dat wordt harder werken. Letterlijk. Mensen zullen langer moeten doorwerken. Dat besef zie ik niet terug bij de SP. De notie dat het geld eerst verdiend moet worden, zit bij ons veel dieper dan bij de vriendelijke collega's van de SP.

Wat zegt dat over mogelijke samenwerking na de verkiezingen? Gaat uw voorkeur nog steeds uit naar een linkse samenwerking?
"Ik heb uiteraard een ontzettende voorkeur voor de PvdA. Ergens in de buurt zie ik GroenLinks en de SP wel staan. Maar ook het CDA en D66. Kijk maar eens naar het programma van het CDA en vergelijk dat met ons program. Het CDA en de PvdA zijn de enige partijen die nog de ambitie hebben deze samenleving bij elkaar te houden. We zijn allebei volkspartijen en emancipatiepartijen.

"De PvdA heeft een brugfunctie tussen de hoogopgeleide consultant die goed verdient en de laagopgeleide caissière. Het zijn twee mensen die totaal andere toekomstperspectieven hebben, en ook heel andere verwachtingen van de politiek en van de wereld als geheel. Ze wonen weliswaar in hetzelfde land, maar ze hebben niets met elkaar. Het verschil is steeds groter geworden. Dat plaatst ons voor een nog grotere opdracht. Maar uiteindelijk is het dezelfde opdracht die mijn voorgangers ook hadden."

Staan er ook laagopgeleiden op de PvdA-kandidatenlijst?
"Dat hebben we wel geprobeerd. Het is ook beter gelukt dan anders, maar nog lang niet goed genoeg. Dat heeft ook te maken met het bedrijf dat de Tweede Kamer is geworden. De politiek vergt iets van mensen waar lager opgeleiden zich niet echt door voelen aangesproken. Dat is een extra complicatie. Het is niet nodig hoor. Volksvertegenwoordiger kun je zijn zonder hetzelfde te zijn als de delen van het volk die je wil vertegenwoordigen. Ik voel mezelf verplicht om iedereen te kunnen vertegenwoordigen al heb ik een vrij hoge opleiding. Die opdracht is groter geworden, omdat de verschillen groter zijn geworden. De brug tussen de oevers is langer dan vroeger. Aan de ene oever, chargerend gezegd: de mensen die alles het liefste houden zoals het is. Elke verandering raakt hen het eerst. Er zijn hele volkswijken die van het woord hervorming onpasselijk worden, omdat elke hervorming hen treft. En er zijn mensen die verandering gaaf vinden. Hip, hot en happening, in between jobs als ze even ontslagen zijn.

Moet je eens aan de keukentafel gaan zitten bij gewone mensen die net ontslagen zijn. Die zijn helemaal ontredderd, helemaal niet in between jobs. In het Amersfoortse Soesterkwartier, zo'n wijk waar de mensen in de voortuin zitten, hebben ze echt schijt aan hervormingen. En terecht, elke hervorming heeft hen getroffen. Maar toch snappen die mensen echt wel dat er iets moet veranderen. Ze zijn niet gek. En in de grachtengordel hoor je ook wel: jongens, een beetje kalm aan met die veranderingen.

Zelf hoor ik tot de groep die elke verandering aan kan. Geen enkel probleem, het kan mij niet ruig genoeg zijn. Maar mijn dochter met waarschijnlijk een IQ van tachtig? Ze kan heus wel leren lezen, dat gaat lukken. Maar dat is in Nederland niet meer goed genoeg. Je moet snel kunnen lezen. Anders haak je niet meer aan. Je moet snel kunnen rekenen, anders kun je die kassa van Albert Heijn niet bedienen. De onderste sport van de maatschappelijke ladder trekken we steeds hoger." Geëmotioneerd: "Als ik naar Benthe kijk, dan grijpt dat me naar de keel. Dan weet ik waarom het Soesterkwartier denkt: laat die ladder staan. Iedereen sprint die ladder op. Sterker nog: de mensen in het Soesterkwartier hebben het gevoel dat wij die ladder optrekken om zelf nog een verdieping hoger te komen. Daar worden ze boos van."

'Zij staan waar wij staan', zei Cohen in Trouw over de SP en er ontstond een opstand in de fractie. Hij zou van de PvdA een SP-light maken en moest weg. Met precies hetzelfde verhaal mag u blijven. Waarom moest Cohen eigenlijk weg?
"Dat heeft hij zelf uitgelegd op het congres. Ik heb anderhalf jaar alles gegeven en het is gewoon niet gelukt, zei hij. Dat culmineert dan ergens op een dag."

undefined