Devotie in het verstilde landschap van Salland

Moderne Devotie. Er zijn misschien mensen die een associatie krijgen met de (juist afgelopen) Maand van de Spiritualiteit, maar zo modern is die devotie niet. Het is een term uit de Middeleeuwen. En toch is het bruggetje niet zo vreemd. Devotio Moderna betekent innerlijke vernieuwing en daar hebben we tegenwoordig toch een aardige mond van vol.

Toch moeten we Moderne Devotie vooral verbinden met Geert Groote, Thomas van Kempen en de streek tussen Deventer en Zwolle. Groote (1340-1384) kwam uit Deventer, had een topfunctie binnen de kerk en was een welgesteld mens. Maar door ziekte en andere invloeden was hij met zijn geloof toch op dwaalwegen beland. Hij besloot zijn leven te veranderen: hij gaf zijn rijkdom, luxe leventje en erebanen op, liet zich wijden tot diaken en trok predikend door het land.

Hij legde de nadruk op een persoonlijke beleving van het geloof in plaats van door pausen en geestelijken voorgeschreven geloofsopvattingen. En hij predikte soberheid en een terugkeer naar de oorspronkelijke waarden van het Christendom. Befaamd is zijn uitspraak dat 'het er niet om gaat wat je schrijft of zegt, maar wat je doet'.

Geert Groote kreeg een grote schare supporters, onder meer lekenbroeders en -zusters, die ook wel de broeders en zusters van het gemene (gemeenschappelijke) leven werden genoemd. Het waren mensen uit de steden, die zich bekwaamd hadden in het overschrijven en -tekenen van kerkboeken en andere religieuze geschriften. Zij verleenden ook zorg aan armen en zieken.

In Overijssel werden ook kloosters gesticht voor mensen die in de geest van de Moderne Devotie hun leven wilden leiden. En allengs breidde de beweging zich verder uit over Noordwest-Europa, met liefst 84 mannen- en 13 vrouwenkloosters die bij de congregatie van Windesheim waren aangesloten en een groot aantal broeder- en zusterhuizen. Feitelijk waren er wel drie keer zoveel zusters als broeders bij de beweging betrokken. "Waarschijnlijk had dit mede te maken met een vrouwenoverschot in die tijd. Vrouwen bleken namelijk beter bestand tegen de pest dan mannen", schrijft kunstenares Marycke Janne Naber.

Niet dat het nu zo gemakkelijk voor de nieuwlichters was. Zowel de kerk als de overheid keerde zich tegen de Moderne Devotie. Het feit dat de kloosters van de beweging in de loop der tijd door schenkingen steeds meer bezittingen kregen, was daar mede debet aan. Met de komst van de Reformatie werd de situatie van de nieuwe beweging nog moeilijker. Kloosters werden onder het nieuwe regime gesloten. En zo raakte ook het geestelijk erfgoed van Geert Groote, die ook een inspiratiebron was voor humanisten en mensen uit de reformatie, in de vergetelheid.

Het verhaal is allemaal nog veel langer en interessanter. Het heeft zelfs tot gevolg gekregen dat er een wandelroute is uitgezet in het voetspoor van de Moderne Devotie, het Geert Grootepad, vernoemd naar de grote inspirator. Er is een prachtig routeboekje bij gemaakt, met boeiende uitleg van de beweging en prachtige afbeeldingen van die gekopieerde religieuze geschriften en mooie plekjes langs de route. Het pad loopt van Deventer naar Zwolle, met de IJssel als belangrijke richtsnoer. De route is alleen in deze richting beschreven, er is geen markering gebruikt. Verantwoordelijk voor de nieuwe route is beeldend kunstenaar Marycke Janne Naber uit Zwolle.

We wandelen de etappe die Olst en Wijhe verbindt. Hier gaat de route een eind landinwaarts, door het weidse en bijna verstilde landschap van Salland. Al snel verlaten we het IJsseldorp en belanden in het overwegend rooms-katholieke plaatsje Boskamp, waar de school naar Sint Aloysius is genoemd, het zorgcentrum, het klooster en de kerk naar Sint Willibrordus. Waar nu de kerk staat, stond vroeger een havezate. De bewoners bleven ook na de Reformatie het katholieke geloof aanhangen, maar raakten daarvoor wel het lidmaatschap van de ridderschap kwijt. Boskamp - de inwoners praten vaak over 'de Boskamp'- is altijd een kerkdorp geweest, en na de religieuze revolutie van 1568 ontwikkelde het dorp zich tot toevluchtsoord voor katholieken uit de wijde omgeving. De havezate fungeerde daarbij als schuilkerk.

Boskamp heeft op de wandeling een soort evenknie in Boerhaar bij Wijhe, tegen het einde van de etappe. Ook daar staat een aan Sint Willibrordus gewijde kerk, die beeldbepalend is voor het kerkdorp. Ook daar kwamen katholieken in de loop der eeuwen van heinde en ver naar de mis. Ook daar het verhaal van een moeizame samenleving tussen protestieken en katholanten.

Tussen die twee nederzettingen ligt het Salland-land vrijwel helemaal open. Met een wirwar van weggetjes, die ongetwijfeld het resultaat zijn van noeste arbeid uit een ver verleden. Inmiddels bijna allemaal zwaar geasfalteerd en hoogst aantrekkelijk voor automobilisten aan wie de normen en waarden van de Moderne Devotie niet besteed zijn. Er wordt vrij hard gereden op de boerenwegen. En aangezien het Geert Grootepad zich vooral daar ontrolt, blijft er weinig tijd over voor beschouwing en persoonlijke beleving. Af en toe wijkt het pad even uit naar een plukje groen op de kaart. Zoals het prachtige bos rondom het Huis Spykerbosch bij Blokland, het Middelerbos, landgoed Groot Boerle (voormalig kloostergebied) en het landgoed De Gelder vlakbij Wijhe. Maar dat kan het overheersende gevoel niet wegnemen dat Moderne Devotie toch meer is voorbehouden aan het gaspedaal en de knalpijp.

Geert Grootepad
Salland is prachtig, het intrigerende verhaal van de laatmiddeleeuwse Moderne Devotie verdient meer aandacht en er zijn mooie stukjes natuur op het pad. Het is alleen jammer dat het thema zoveel zwaarder telt dan het belang van de wandelaar: een mooie route. Of zoals in het Meester Geerthuis in Deventer op de muur staat: 'Laat je 's avonds altijd weer verheugen als je de dag goed hebt besteed'.

Route
De wandeling van vijftien kilometer begint in Olst bij het station en eindigt in Wijhe, ook bij het station. De treinverbinding is ideaal om weer terug te komen bij het vertrekpunt. De route is niet gemarkeerd. Wel is er een prachtig boekje van het honderd kilometer lange 'Geert Grootepad, in het voetspoor van de Moderne Devotie' met een goede beschrijving en een wat mindere cartografie. Veel achtergrondinformatie, veel mooie plaatjes. Het boekje is uitgegeven dooor Buijten & Schipperheijn en kost € 12,90.

Kunst
Marycke Janne Naber schildert en portretteert en maakt ruimtelijke kunst. In Zwolle voerde zij een project uit waarbij zij stroomkasten beschilderde. Zij is verantwoordelijk voor tekst, foto's en route(beschrijving) van het Geert Grootepad.

Horeca
In Olst en Wijhe is genoeg aanbod voor de dorstige en hongerige wandelaar, maar ook onderweg zijn er wat voorzieningen.