Detentiekampen? Nee hoor, zegt China, een trainingscentrum voor hun eigen bestwil

Het is een gelikte video waarmee de Chinese staatsomroep een nieuwe draai aan de berichtgeving rond Xinjiang probeert te geven. In plaats van heropvoedingskampen, waar volgens westerse media honderdduizenden Oeigoeren vastzitten, toont de omroep fraaie trainingscentra, met gratis taalcursussen, vakopleidingen en optimaal comfort. “Door deze lessen heb ik mijn fouten ingezien”, getuigt een van de Oeigoeren. “Nu wil ik een goede burger worden.”

De video die vorige week is uitgezonden – vijftien minuten op primetime – maakt deel uit van een grootse publiciteitscampagne waarmee de Chinese overheid een nieuwe verdedigingslijn heeft ingezet tegen de kritiek op haar beleid in Xinjiang, de onrustige regio in het westen.

Na maandenlang het bestaan van kampen te hebben ontkend, klinkt het nu ineens dat er inderdaad veel Oeigoeren vastzitten, maar dat dit in degelijke opleidingscentra gebeurt. Een soort ‘internaten’, bedoeld voor hun eigen bestwil.

Wending

Het is een opmerkelijke wending, die volgens deskundigen toont dat de druk op de Chinese overheid erg groot is geworden. De bewijzen – vooral satellietbeelden en getuigenissen – voor de heropvoedingskampen stapelen zich almaar op. In augustus bevestigde het VN-Comité voor de Uitbanning van Rassendiscriminatie dat China naar schatting 1 miljoen Oeigoeren vasthoudt. De Amerikaanse regering overweegt sancties uit te vaardigen tegen de betrokken politici.

“Met alle informatie die naar buiten komt, was het voor de Chinese overheid niet langer mogelijk om het bestaan van de kampen te ontkennen”, zegt Patrick Poon, China-onderzoeker van mensenrechtenorganisatie Amnesty International, dat vorige maand een rapport over de onrechtmatige detentiecentra uitbracht. “Dus hebben ze hun verhaal veranderd van ontkenning naar rechtvaardiging, door te claimen dat dit opleidingscentra zijn.”

De eerste berichten over kampen in Xinjiang dateren van begin 2017, toen gevluchte Oeigoeren over hun opsluiting getuigden. De autonome regio, waar de helft van de bevolking van Oeigoerse of andere islamitische afkomst is, is al jaren het toneel van etnische spanningen en terreuraanslagen. Als reactie tuigde de Chinese overheid er een hightech-surveillancestaat op, met detentiekampen waar ieder die ‘onder invloed is van extremisme’ zonder enig proces kan worden opgesloten.

De definitie van extremisme blijkt daarbij heel breed: wie een sluier of een baard draagt, stopt met roken of contact heeft met familie in het buitenland, kan al opgesloten worden. Volgens getuigenissen worden de Oeigoeren in erbarmelijke omstandigheden vastgehouden, politiek geïndoctrineerd en aan lijfstraffen onderworpen. Omdat journalisten nauwelijks toegang krijgen tot de regio, laat staan tot de kampen, is de informatie moeilijk controleerbaar.

Toch sijpelde genoeg informatie door om de Chinese overheid tot een halfslachtige erkenning van het bestaan van de kampen te dwingen. Twee weken geleden werd met terugwerkende kracht een wet op ‘ideologisch onderwijs om extremisme te elimineren’ aangenomen, waarna de nieuwe boodschap werd ingezet. Die luidt dat de opgesloten Oeigoeren in trainingscentra Chinese les, juridisch onderricht en een vakopleiding krijgen. De bedoeling is hen uit de armoede te halen, waardoor ze minder vatbaar zijn voor extremisme.

Intellectuelen

Echt overtuigend is het Chinese verhaal niet, want onder de gedetineerden bevinden zich veel hoogopgeleide zakenmensen en intellectuelen. “Ik vraag me af wat voor opleiding ze precies in gedachten hebben voor mijn zus, een gepensioneerde dokter die perfect Chinees spreekt”, zegt Rushan Abbas, een Oeigoerse activiste die in de Verenigde Staten woont. Nadat zij vorige maand een kritische toespraak hield, werden haar zus en tante opgepakt. Sindsdien heeft niemand nog van hen gehoord. “Als dit een opleidingscentrum is”, vraagt Abbas zich af, “waarom mogen we dan niet weten waar ze zijn?”

“Het verhaal van de Chinese overheid laat veel vragen open”, zegt ook Poon van Amnesty International. “Als dit gewoon een beroepsopleiding is, waarom moeten die mensen dan in kampen verblijven? Waarom kunnen ze ’s avonds niet naar huis? En waarom kunnen ze niet met hun familieleden communiceren? Dit klinkt allemaal heel bizar. Als ze zo open zijn, dan moeten ze een onafhankelijk onderzoek toelaten.”

Internationale druk

Uit satellietbeelden blijkt ook dat de mooie klaslokalen uit de gelikte televisiereportage – met een sporthal en cafetaria – op een met prikkeldraad en wachttorens omheind terrein liggen. Persbureau AFP ontdekte in openbare aanbestedingen dat de overheidsafdeling die verantwoordelijk is voor het gefilmde kamp, begin dit jaar 2.768 wapenstokken, 550 tasers, 1.376 paar handboeien en 2.792 bussen pepperspray kocht – geen gebruikelijke attributen voor een opleidingscentrum.

De Chinese propaganda zal weinig westerse overheden overtuigen, denkt Poon, en de internationale druk zal blijven toenemen. Maar het is de vraag of dat voldoende is om de detentiepraktijken te stoppen. Veel Oeigoeren kijken uit naar 6 november, wanneer China aan de vijfjaarlijkse doorlichting van de VN-Mensenrechtenraad wordt onderworpen. Maar bij de vorige doorlichting beloofde China tal van verbeteringen waar vijf jaar later niets van terechtgekomen is.

“Het is waar: de VN-doorlichting zal waarschijnlijk niets veranderen”, zegt Dolkun Isa, voorzitter van het World Uyghur Congress, de vertegenwoordiging van de Oeigoerse diaspora.

“Maar toch is het nodig. Als we niets doen, wordt het misschien alleen maar erger met de mensenrechtenschendingen in Xinjiang. Ook al haalt het misschien niets uit, we moeten China de juiste boodschap zenden.”

Lees ook:

China erkent het bestaan van heropvoedingskampen en omschrijft die als regionale opleidingscentra

De Chinese overheid ontkende tot nu toe dat zij in Xinjiang moslims in heropvoedingskampen opsluit. Met aangepaste wetgeving is er nu alsnog officiële erkenning van het bestaan en het doel van de kampen.

China, geen land voor Oeigoeren

Journalisten in autoritaire landen hebben zo hun trucs om pijnlijke taboes toch aan de orde te stellen,zelfs zonder ze te noemen.