Denen niet dol op regio’s

Sinds Denemarken vier jaar geleden de veertien provincies afschafte, telt het land vijf grote regio’s. „Iets wat groot is, werkt efficiënter, dat was eenvoudig gezegd de gedachte van onze regering bij de hervorming in 2007”, aldus Kurt Houlberg, politicoloog en onderzoeksleider bij AKF in Odense, een instituut dat onderzoek uitvoert voor gemeenten en regio’s.

Houlberg maakte een reeks analyses die de zogenoemde structuurcommissie destijds gebruikte in haar aanbevelingen voor de ingrijpende hervorming, waarbij tevens de 271 bestaande gemeenten werden terugbracht tot 98.

Denemarken (5,5 miljoen inwoners) verwijderde de middelste laag van de drie overheden – staat, provincie, gemeente. Doel hiervan was het professionaliseren en effectiever maken van de publieke administratie. ’Eén publieke sector, dicht bij de burger’, was destijds de slogan van de centrum-rechtse regering, die hoopte geld te kunnen besparen met het wegsnijden van de provincies.

De hervorming maakte ook een einde aan de opmerkelijke situatie dat een gemeente kon behoren tot een bepaalde provincie, maar tot een ander politiedistrict en tot weer een ander verkiezingsarrondissement. Tegenwoordig fungeert de gemeente als ’de ingang naar de overheid’.

„De nieuwe regio’s maken geen deel uit van de overheid. Ze mogen bijvoorbeeld geen belasting heffen. Regio’s krijgen hun geld van de staat en de gemeenten. Ze zijn geconstrueerd om bepaalde taken uit te voeren”, verduidelijkt Torben Buse, directeur van Krevi, een instelling die de hervorming evalueert voor het ministerie van binnenlandse zaken en gezondheidszorg.

Om het democratische karakter te bewaren, viel de keuze op een model waarbij de leden van de regioraad elke vier jaar rechtstreeks worden gekozen. Dat gebeurt altijd tegelijkertijd met de gemeenteverkiezingen.

Bij de hervorming hoorde ook een herverdeling van taken tussen gemeenten, regio’s en de staat. De kerntaken van de regio zijn gezondheidszorg, regionale ontwikkeling en het beheren van bepaalde sociale instellingen, zoals psychiatrische inrichtingen.

„De gemeenten namen vrijwel alle taken van de provincie over, zoals middelbare scholen, speciaal onderwijs voor gehandicapten en 24-uurs opvang voor uit huis geplaatste kinderen”, aldus Houlberg.

Probleemloos is die nieuwe taakverdeling bij lange na niet. De Deense pers bericht geregeld over gehandicapten die tevergeefs aankloppen bij hun gemeente voor passende zorg en tussen wal (regio) en schip (gemeente) terechtkomen. Ook zijn er conflicten omdat de regio ouderen uit het ziekenhuis wil ontslaan, maar de gemeente geen plaats voor ze heeft in bejaardentehuizen.

Al geruime tijd zijn de vijf regio’s met de staat in onderhandeling over de sluiting van bepaalde ziekenhuizen en de uitbreiding van andere. De financiering hiervan is gelijk verdeeld over staat en regio. „De staat heeft dus een sterke invloed heeft in de regio’s”, aldus Buse.

Heeft deze ingrijpende hervorming uiteindelijk besparingen opgeleverd? Politicoloog Buse van Krevi, noemt het ’nogal onduidelijk’ en ’moeilijk meetbaar’

„Er is geen systematisch onderzoek naar gedaan”, zegt onderzoeksleider Houlberg op zijn beurt. „De staat wil er geen geld voor uit trekken, want men kan de zaak toch niet terugdraaien.”

Zelf heeft hij wel enkele analyses gemaakt van gemeenten. Hieruit bleek dat gemeenten die zijn samengevoegd, geen lagere administratiekosten hebben dan gemeenten die niet zijn samengevoegd. „De verwachtte administratieve voordelen zijn nog niet geoogst”, stelt onderzoeker Houlberg vast.

Integendeel. Het aantal ambtenaren in gemeenten en regio’s is juist flink gestegen. „Er zijn meer administratietaken doordat zowel de staat als de EU documentatie vereisen op allerlei gebied.”

Politicoloog Poul Erik Mouritzen van Syddansk Universiteit in Odense, ziet een ander nadeel: „Men wilde de lokale overheid grotere autonomie geven. Maar de Deense bevolking en een aantal grote politieke partijen zijn steeds minder bereid om het logische gevolg van gemeentelijke autonomie te accepteren, namelijk dat service aan de burgers verschilt, afhankelijk van waar je woont.”

Destijds wist de centrumrechtse regering, gesteund door de anti-immigratiepartij Deense Volkspartij, het voorstel verrassend snel door het parlement te loodsen. De Deense Volkspartij was enthousiast voorstander van het opheffen van de provincies, net zoals de PVV in Nederland.

„De provincie heeft nooit echt geleefd onder de bevolking. Daarom durfde de Deense Volkspartij een nieuw model voor de staatsinrichting te promoten, zonder veel politiek risico. Voorop stond dat de burgers volgens hen een betere service zouden krijgen, in het bijzonder ouderen, onder wie die partij een grote aanhang heeft”, aldus Houlberg.

Diverse politieke commentatoren begrepen destijds niet dat de regering geen brede steun in het parlement zocht voor zo’n ingrijpende hervorming. „Dat heeft mij persoonlijk zeer verrast”, aldus Houlberg, die daarmee de mening van veel Denen verwoordt.

De provincies riepen geen warme gevoelens op bij de Denen. Maar die lopen evenmin over van enthousiasme voor de regio’s. De Denen blijken helemaal geen band te voelen met hun regio. „De regiopolitici hebben minder autonomie dan vroeger in de provincies. Het blijkt moeilijk om politici aan te trekken”, aldus Houlberg.

Vorige week lag de Deense premier Lars Løkke Rasmussen (Liberalen) onder vuur bij de oppositiepartijen in het parlement vanwege de financiele problemen van de ziekenhuissector en de dreigende ontslagen van honderden ziekenhuismedewerkers. „Als de regio zich niet goed van haar taak kwijt, doeken we de regio’s gewoon op”, verkondigde de premier bij die gelgenheid..

„De regio staat niet echt sterk”, is de conclusie die Torben Buse daaruit trekt. En volgens Kurt Houlberg zijn de nog jonge regio’s niet meer dan een ’tussenoplossing’. „In het leven geroepen omdat men de provincies niet durfde af te schaffen. Ik verwacht niet dat de regio’s lang zullen bestaan.”