Den Haag is verdeeld over openbaarheid kabinetsformatie
Welke notities en memo’s die op de formatietafel belanden, mogen openbaar worden? Partijleiders die onderhandelden over de vorming van Rutte III, botsen hierover.
De politiek is zeer verdeeld over de vraag welke documenten na een kabinetsformatie openbaar moeten worden. Wat premier Mark Rutte betreft blijft alles binnenskamers. GroenLinks-leider Jesse Klaver meent juist dat alle stukken die passeren naar buiten kunnen. Zij zeggen dit in interviews bij de evaluatie van de formatie van het huidige kabinet Rutte III.
Op verzoek van de Tweede Kamer evalueerden drie wetenschappers de uitzonderlijk lange kabinetsformatie van 2017 (225 dagen). De onderzoekers spraken met alle betrokkenen en publiceerden hun conclusies vanmiddag. De gang van zaken bij de formatie wordt onderzocht sinds de Tweede Kamer zelf het voortouw neemt en niet meer de koning. In 2012 verliep de formatie goed; het kabinet was er in 55 dagen. Het nieuwe rapport van de wetenschappers Paul Bovend’Eert, Peter Bootsma en Alexander van Kessel concludeert dat de formatie in 2017 met vier partijen lang duurde, maar ook redelijk soepel verliep.
De enige smet is de commotie achteraf over het formatiedossier. De onderzoekers adviseren om volgende keer bij de start van de onderhandelingen betere afspraken te maken over welke stukken erin horen. Bij de jongste formatie is dat nauwelijks aan de orde geweest.
Dividendbelasting
Toen uit het regeerakkoord bleek dat het kabinet voornemens was de dividendbelasting af te schaffen, wilde de oppositie weten op welke informatie die maatregel was gebaseerd. In het formatiedossier zaten geen berekeningen, scenario’s of adviezen over dit onderwerp. Premier Rutte betoogde dat hij zich niet kon herinneren dat er over dividendbelasting stukken op tafel hebben gelegen. Hij voelde ‘in al zijn vezels’ dat het een verstandige maatregel was. Zes maanden later onthulde Trouw dat er wel degelijk memo’s waren.
Het belangrijkste stuk was een VVD-notitie waarin afschaffing van de dividendbelasting wordt bepleit. Op basis daarvan voerde Rutte informele gesprekken met leiders van andere partijen. Het stuk lag nooit op de formatietafel waar de fractieleiders vergaderden, maar wel op een ‘zijtafel’ waaraan belastingspecialisten van VVD, CDA, D66 en ChristenUnie vergaderden. De vraag is of dit stuk in het formatiedossier had moeten zitten.
In het dossier zitten heel veel brieven van lobbyorganisaties. Belangrijker zijn de berekeningen van adviseurs (zoals het Centraal Planbureau) en notities die de onderhandelaars opvragen bij ministeries. Herman Tjeenk Willink, een deel van de formatie actief als informateur, zegt in het rapport dat ‘alles wat op de tafel van de informateur heeft gelegen’ in het dossier moet zitten zodat achteraf duidelijk is wat de argumenten achter een maatregel waren.
Rutte is het daar niet mee eens. Als een maatregel in het parlement wordt besproken komen de argumenten vanzelf aan de orde, liet hij de drie onderzoekers weten. Gesprekken die tot een kabinet leiden, en stukken die daarbij horen, moeten vertrouwelijk blijven; het is een delicaat proces, vindt de premier. GroenLinks zat de eerste helft van de formatie aan tafel. Die gesprekken liepen stuk, maar partijleider Klaver zegt dat hij niets heeft gezien wat niet in het openbare dossier kan.
Een nadeel van grote openbaarheid is volgens ‘veel betrokkenen’ dat gesprekken niet meer aan de formatietafel plaatshebben, maar verschuiven naar ‘informele circuits’. Zo blijft ook bij de volgende formatie het dossier een gevoelig thema.
Lees ook:
Toch memo’s over omstreden afschaffing van dividendbelasting
Premier Rutte kon zich geen notities herinneren over de omstreden afschaffing van de dividendbelasting. Maar ze zijn er wel.
