Democratie werd niet geboren in Athene of Rome, maar op de Afrikaanse savanne

Daarbij is de VS ook nog eens de grootste democratische staat ter wereld. Dat moeten we koesteren nu de democratie op verschillende plekken in Europa zoals Rusland, Polen en Turkije onder druk staat.

Er zijn natuurlijk ook genoeg redenen om niet van de VS te houden. Misschien de belangrijkste is het wapenbezit. De VS is wereldrecordhouder met een gemiddelde van 100 vuurwapens per 100 inwoners. Ter vergelijking bezitten ongeveer 4 op de 100 Nederlanders een vuurwapen. De kans om het slachtoffer te worden van vuurwapengeweld ligt in de VS ongeveer twintig keer zo hoog als in Europa. De recente massale schietpartijen in Las Vegas en Texas liggen vers in ons geheugen. Voor de gemiddelde Europeaan is het onbegrijpelijk dat ook na deze incidenten, waarvan er gemiddeld 1 per dag is in de VS, de gun control lobby weinig success lijkt te hebben, terwijl ieder weldenkend mens tot dezelfde conclusie komt: verminder het aantal wapens dan vermindert het geweld. Bij veel Amerikanen gaat het bij hun voorliefde voor wapens niet om statistieken, maar om een heilige waarde die in het geding is.

Mijn collega's in Oxford doen onderzoek naar heilige waarden in conflictgebieden. Ze laten zien dat daarover niet te onderhandelen valt. Als je een Palestijn vraagt hoeveel slachtoffers het waard is om een vrije staat af te dwingen dan zeggen ze: het is me alles waard, en ook ik ben bereid voor dit doel te sterven. Zo is ook het wapenbezit voor veel Amerikanen een heilige waarde waar geen rationele argumenten tegen opgewassen zijn.

Misschien hebben ze wel gelijk. Evolutionaire wetenschappers betoogden onlangs in het tijdschrift Current Anthropology dat er een historische relatie tussen wapens en democratie. Dat zit zo. De meeste apensoorten leven in dominantie-hierarchieën, waar de fysiek sterkste de baas is over de rest. De mens is een uitzondering, want wij kiezen onze leiders. Vanwaar dit verschil?

De theorie is dat de mens om te overleven op de savanne moest gaan jagen op voedsel. Daarvoor waren wapens nodig zoals speren en steenslingers. Toen bedacht de oermens dat deze wapens niet alleen op dieren, maar ook op elkaar gebruikt konden worden. Het werd riskant om dominant te zijn, omdat de bewapende groep zich tegen je kon keren. Als je de baas wilde spelen, dan moest je de groep zien te overtuigen met woorden en daden. Zo veranderde dominantie in leiderschap en despotisme in democratie. Democratie werd niet geboren in Athene of Rome, maar op de Afrikaanse savanne en werd mogelijk gemaakt door wapens.

Belangrijk verschil

Wapenbezit was dus een fundamenteel recht dat ervoor zorgde dat jij je belangen kon verdedigen tegen machthebbers. Op dat contract is het politieke systeem in de VS nog steeds gebaseerd. Gezagsdragers in de VS weten dat ze het risico lopen om slachtoffer te worden van geweld. Het overkwam presidenten Lincoln, Kennedy en Reagan (de laatste overleefde de aanslag). Het zou ook maar zo de huidige bewoner van het Witte Huis kunnen overkomen als hij zich als een alfaman gedraagt.

Het aantal schietpartijen in de VS zal gaan toenemen naarmate men minder vertrouwen heeft in de overheid om allerlei problemen op te lossen (waaronder de goede opvang van ex-militairen). Ook het ontbreken van oorlogsdreiging zal de kans op massale schietpartijen vergroten. Dat is wat we leren uit de menselijke geschiedenis.

Een belangrijk verschil met de oersamenleving is wel dat onze wapens veel dodelijker zijn geworden. Als je met een semi-automatisch geweer een kerk of disco binnenloopt, kun je een maximaal aantal slachtoffers maken zonder zelf veel fysieke risico's te lopen. Deze wapen-'mismatch' maakt dat het best een gevaarlijke tijd is om naar de VS te reizen.

Mark van Vugt is hoogleraar evolutionaire psychologie aan de Vrije Universiteit en verbonden aan de Universiteit van Oxford.