Dementie zit ook in het hart

Wanneer haar 80-jarige tante An(nemarie) in het verpleeghuis belandt, bijt wetenschapsjournaliste Kirsten Emous zich vast in de oorzaken van de plotselinge aftakeling van haar alleenstaande tante. De snelle diagnose 'Alzheimer' lijkt haar zeer onwaarschijnlijk. "Alzheimer is een vorm van dementie waarbij vergeetachtigheid geleidelijk ontstaat en verergert. Dat kan het dus niet zijn, was mijn redenatie. Bij tante An diende het verval zich immers plotseling aan."

Bij Emous gingen in één keer alle alarmbellen af toen zij een telefoongesprek voerde met haar tante waarin die haar doodleuk vertelde dat zij de telefoon niet kon vinden omdat die onder het bed van de buurvrouw zou liggen. "Dat is mesjogge", wist de wetenschapsjournaliste. "Tante An was op dat moment namelijk met mij aan het bellen." Spoorslags ging Emous op bezoek bij haar tante. Een restant stof op een verder zichtbaar snel schoongeboende salontafel bij het anders zo propere familielid, alarmeerde haar nog meer.

Het is het startpunt van een zoektocht van enkele jaren naar de bron van haar tantes ogenschijnlijk plotsklaps opkomende dementie. Emous benadert wetenschapper na wetenschapper en bestudeert onder meer de documentatie over de eerste patiënten van dokter Alzheimer. Zo verkent zij het doolhof waarin haar inmiddels overleden tante moet hebben vertoefd.

"Waarom was het verval bij mijn altijd zo jeugdige tante Annemarie meteen al zo ruïneus?", was haar prangende vraag. Tegelijkertijd ontstond er bij Emous vertwijfeling: "Heb ik signalen over het hoofd gezien?" Want dat er aan het gedrag van tante An toen al wel degelijk wat haperde, hoort ze na navraag bij de buren. Tante An zat in het bushokje, maar nam niet de bus. Tante belde aan bij talloze flatgenoten om te vragen waar ze woonde, en ze bleek een geliefde klant van de plaatselijke Chinees vanwege haar meer dan royale fooien.

In het boek dat Emous schreef, ontrafelt ze hardnekkige misvattingen over dementie. De belangrijkste is dat de ziekte van Alzheimer gelijk staat aan dementie, een overtuiging die stevig heeft postgevat in onze snel vergrijzende samenleving. Pas als ze die dwaling uit de weg heeft geruimd, begrijpt ze dat ze inderdaad de nodige waarschuwingstekens heeft gemist, evenals de onderburen van haar tante.

Stille tia's
"Hadden die geweten wat de bons, die zij van tijd tot tijd boven hun hoofd hoorden, betekende, dan had er adequaat gereageerd kunnen worden. Dan had tante Ans dementie zich niet zo snel verder hoeven te ontwikkelen", meent Emous. "Zo'n bons van een oude mevrouw veroorzaakt door een val, duidt vaak op een tia. Mijn tante heeft er verscheidene gehad. Vermoedelijk had zij ook stille tia's, hersenbloedingen die zij zelf niet heeft opgemerkt, maar die wel degelijk uitvalsverschijnselen teweeg hebben gebracht."

Deze problemen met de bloedvaten maakten Emous' creatieve en vrijgevochten tante eenzijdig blind. In het verpleeghuis draaiden de verzorgers het bord van tante An om zodra zij de helft had gegeten om haar in staat te stellen de rest te nuttigen. De bevinding van de oogarts was dat er met tantes ogen niets mis was, maar dat er sprake was van "uitval binnen het visuele systeem in de hersenen."

Emous constateerde dat haar tante in feite een vaatziekte had. "Veel vormen van dementie zijn vaatziektes en helemaal geen geestesziekte, geen Alzheimer". Een tijdbom in het brein, noemt zij de gesprongen en lekkende bloedvaten en de opstoppingen in de hersenen. En die dreigt bij iedereen.

De kennis die Emous opdoet dat hart- en vaatziekten een belangrijke oorzaak zijn van dementie, wordt door recent wetenschappelijk onderzoek gestaafd. Zo onderzoekt hoogleraar neurologie Pim van Gool van het Academisch Medisch Centrum in Amsterdam, tevens voorzitter van de Gezondheidsraad, op dit moment vaatrisicofactoren bij het ontstaan van dementie. "Uit deze proefneming bij drieduizend ouderen hoop ik resultaten te bevestigen van eerdere waarnemingen door de Erasmus Universiteit in Rotterdam", aldus Van Gool.

In de studie in de Maasstad waarnaar Van Gool verwijst, zijn twee groepen mensen in de leeftijd tussen de zestig en negentig onderzocht. De eerste groep werd tien jaar eerder dan de tweede geobserveerd. Bij de groep die het laatst aan de beurt was, kwam minder dementie voor. Toch hadden deze proefpersonen meer last van hoge bloeddruk en overgewicht dan de eerdere groep. "Zij gebruikten meer risicoverlagende medicatie, zoals cholesterolverlagers en bloedverdunners", vertelt Emous. "De jongste groep wist klaarblijkelijk beter wat ze kon doen tegen hart- en vaatziektes."

Dat deze wetenschappelijke kennis nog niet tot de samenleving is doorgedrongen, heeft volgens Emous vooral te maken met de huidige, eenzijdige benadering van dementie. "De Alzheimerlobby, waar een brok aan farmaceutische industrie achter zit, is zeer sterk." Het onderzoek naar de ziekte van Alzheimer is volgens de journaliste "te eenzijdig gericht op het ontstaan van plaques en tangles". Dat zijn eiwitten die neerslaan in de hersenen en daar de communicatie tussen zenuwcellen dusdanig belemmeren dat Alzheimer ontstaat.

Aderverkalking
Emous beschouwt het als een teken aan de wand dat de term 'aderverkalking' in onbruik is geraakt. "Die benaming geeft aan dat ook, en misschien wel vooral, vaatvervuiling een oorzaak is van dementie."

Het schrikbeeld van een tsunami aan dementie, dat ons lang door Alzheimerkringen is voorgehouden, kunnen we volgens Emous overboord gooien. "Uit het jongste onderzoek blijkt dat we iets kunnen doen tegen dementie. Wij kunnen zelf een dam opwerpen door de risico's op dementie in de gaten te houden."

Emous streeft naar een verdere bewustwording van het feit dat roken, overgewicht, hoge bloeddruk, slecht cholesterol en diabetes 2 belangrijke risicofactoren zijn, die bovendien al op relatief jonge leeftijd kunnen worden voorkomen en behandeld. "Het is van belang na te gaan hoe het staat met je bloedsuiker, cholesterol en bloeddruk. Op gevorderde leeftijd kun je zelfs vragen om een mri-scan, om na te gaan of er sprake is geweest van stille infarcten."

Voor tante An kwamen de inzichten van haar nicht en van recent wetenschappelijk onderzoek te laat. "Zij vertelde mij niets over wat zij doormaakte. Ze zweeg uit schaamte en was flink." Wat tante An wél tegen haar nicht zei: "Jij had er altijd al een handje van mensen wakker te schudden."

Emous zegt het daarom nog maar eens: "De hoofdconclusie: veel stringenter letten op hart en vaten. En voor individuen: Wie plotseling valt, moet dat absoluut serieus nemen, omdat het mogelijk duidt op een tia. Direct naar de dokter. Niet denken 'O, morgen is dat ooglid vast wel weer opgetrokken'."

Kirsten Emous; De doolhof van tante An; een zoektocht naar een toekomst met minder dementie, Gibbonuitgeefagentschap, euro 24,90.

undefined