De zoektocht naar de moeder aller koersen leidt naar de wielerpioniers in Friesland

De wielerkoers is precies anderhalve eeuw oud - officieel dan. Op 31 mei 1868 werden in het park van Saint-Cloud bij Parijs twee snelheidsraces gehouden op vélocipèdes, de voorganger van de huidige fiets. Dit moment speelt zo'n grote rol in de wielergeschiedenis dat een belangrijk boek als 'Het zweet der goden' van Benjo Maso er in 1992 mee opende.

De eerste race over een afstand van 1200 meter werd gewonnen door ene Polocini, van wie verder niets bekend is. Van de Engelsman James Moore als winnaar van de tweede race weten we meer, want hij groeide daarna uit tot de grootste vélocipèdekampioen van zijn tijd.

Oerkoers

Die wedstrijd van 31 mei 1868 is sindsdien uitgegroeid tot de oerkoers, als het moment waarop de wielergod zei 'Daar zij koers!' en daar was koers. Zo simpel is het alleen niet, merkte Maso in 1992 op, want er waren eerder al wielerwedstrijden in Frankrijk geweest, "maar de berichten die daarover in de plaatselijke dagbladen verschenen, drongen nauwelijks tot Parijs door".

Zo is inmiddels vastgesteld dat er op 8 december 1867 een race was van Parijs naar Versailles, maar er blijken in ons eigen land nog veel oudere meldingen te zijn. En dan niet in de wielerprovincie Limburg, maar in Friesland, waar ze allang bekend waren met hardrijderijen op het ijs.

De oudste wielerwedstrijd in ons land met een betrouwbaar geschreven verslag is van 23 mei 1869 in Winschoten, als onderdeel van de festiviteiten rond de herdenking van de Slag bij Heiligerlee van 1568. Het evenement werd bijgewoond door "eene ontelbare menigte menschen met de grootste belangstelling", zo schreef De Provinciale Drentsche en Asser Courant.

De Winschoter Courant schreef over twee wedstrijdonderdelen: voor de twee- en de driewielige vélocipèdes. De eerste werd gewonnen door de heer Rencke uit Groningen; H. Engelkens uit Winschoten won met zijn driewieler. "leder moest de vlugheid bewonderen, waarmede deze heeren het nieuwe vervoermiddel wisten te behandelen."

In Friesland werden toen al enkele jaren wedstrijden met vélocipèdes georganiseerd, maar daar kennen we dan weer niet de precieze uitslagen van. Martinus Jongsma uit Surhuisterveen heeft ze verzameld met als oudste een wedstrijd op 19 september 1869 in Oudebildtzijl.

Van Jan Oreel uit Sint Annaparochie weten we wel dat hij in 1866 zijn eigen vélocipède bouwde. "Hij won in dat jaar reeds een paar wedstrijden", schreef George Hogenkamp in 1916 in zijn standaardwerk 'Een halve eeuw wielersport'. Oreel reed tegen buurtgenoten als Sytse Hamstra, Frederik van Duuren en W.H Bierema en werd zo de eerste wedstrijdrijder van ons land.

Deze wielerwedstrijden sloten aan bij de Friese traditie van hardrijderijen op de schaats, die vaak door herbergiers werden georganiseerd om volk te trekken. Dat deden ze ook met vélocipèdes.

Verder liep Friesland voorop met de ontwikkeling van het nieuwe voertuig. Jongsma vond een verslag van een tocht op 26 januari 1863 van de wagenmakers Andries Deinum en Durk Driebergen uit Workum op een driewieler 'gedreven zonder stoom of trekdier'. Zoals Driebergen later zei: "'t Waren houten bakken, twee achterwielen en één voorwiel. In de as van de achterwielen zaten oorspronkelijk twee krukslagen en deze draaiden door middel van twee stangen, die met de handen werden voortbewogen."

Zo blijkt de oerkoers méér dan anderhalve eeuw oud, met dank aan de wielerpioniers uit Friesland.

Lees ook: Geregeld pedaleren zorgde voor zelfbeheersing en vaderlandsliefde

Hoe komt Nederland eigenlijk aan al die aparte rijwielstroken?