De wetenschap tript weer

Er zijn eigenlijk geen woorden om de ervaring te beschrijven, maar mijn gebruikelijke negatieve zelfbeeld verdween compleet. Het maakte plaats voor een gevoel van mooie chaos, een landschap van onvoorstelbare kleuren en schoonheid. Ik begon in te zien dat al mijn zorgen over het dagelijks leven niet relevant waren, dat ze een gevolg zijn van een negatieve spiraal. Ik leerde zonder te worden onderwezen, mijn intuïtie werd gevoed. Levendige gevoelens en herinneringen uit mijn verleden kwamen terug, die ik vergeten leek te zijn."

Het zijn de woorden van een deelnemer aan onderzoek van het Imperial College in Londen naar de effecten van psilocybine, de werkzame stof uit paddo's, op het brein van ernstig depressieve patiënten. De eerste resultaten zijn hoopgevend. Het merendeel van de deelnemers is maanden later nog opgeklaard. Een deel is zelfs volledig van zijn depressie af.

We maken een terugkeer mee van hallucinerende middelen in de kliniek. Stoffen als psilocybine en lsd worden niet voor het eerst onderzocht op hun mogelijke therapeutische werking. De middelen die groot werden in het uitgaansleven, kregen hun eerste bekendheid als medicijn. In 1943 diende de Zwitsere chemicus Albert Hofmann, terwijl hij bij farmaceut Sandoz medicatie ontwikkelde om bloedvaten te vernauwen, zichzelf per ongeluk een kleine hoeveelheid lyserginezuurdiethylamide (lsd) toe. In zijn boek 'LSD: mein Sorgenkind' omschrijft hij die eerste ervaring als "... een opmerkelijke staat van dronkenschap, met een enorme verbeeldingskracht. Met mijn ogen dicht zag ik fantastische beelden met intense kleuren op me af komen."

Lsd en psychotherapie

Hofmann was overtuigd van de waarde van lsd voor de psychotherapie. Sandoz bracht het op de markt voor medische en wetenschappelijke toepassingen. In 1955 opende in Engeland een kliniek waar patiënten in een privékamer lsd namen en na een paar uur weer naar huis werden gebracht. In de daaropvolgende jaren werd lsd voorgeschreven aan mensen met alcoholproblemenen en aan terminale kankerpatiënten met veel pijn. In Nederland experimenteerden psychiaters als Jan Bastiaans met het middel bij de behandeling van oorlogstrauma's.

Maar lsd kreeg in de loop van de jaren zestig een slechte naam, door het uitbundige recreatieve gebruik en door incidenten zoals van een man die zijn schoonmoeder vermoordde en beweerde dit onder invloed van lsd te hebben gedaan (naar later bleek was hij onder invloed van slaappillen en alcohol). Steeds meer landen zetten het op de lijst van verboden middelen. Er mocht nog wel onderzoek naar gedaan worden, maar door de maatschappelijke weerstand werd dat steeds moeilijker.

Het Imperial College in Londen heeft - met crowdfunding - de draad van het onderzoek weer opgepakt. Daar laten hersenonderzoekers proefpersonen onder invloed van lsd en andere hallucinogenen in een scanner liggen om te zien wat er in hun hersenen gebeurt. Het is voor het eerst dat met moderne technieken bekeken wordt wat het effect is van hallucinogene stoffen op het brein.

De onderzoeksgroep publiceerde deze week de resultaten van een experiment waarin twaalf patiënten met ernstige en onbehandelbare depressies op twee momenten een dosis psilocybine toegediend kregen. Psilocybine heeft praktisch dezelfde psychische werking als lsd, maar het effect is van kortere duur (vier tot zeven uur, versus zes tot twaalf uur voor lsd), waardoor het zich beter leent voor een therapeutische sessie, zegt Mendel Kaelen, de Nederlandse neurowetenschapper die betrokken is bij het onderzoek. De eerste resultaten noemt hij bemoedigend: "Patiënten ervaren een verbreding van hun perspectief; ze kunnen anders naar zichzelf kijken. Het merendeel van de patiënten ondervindt na drie maanden een significante vermindering van symptomen, en vijf van de twaalf hebben helemaal geen depressie meer. De resultaten suggereren een veel sterkere en langduriger verbetering dan antidepressiva bewerkstelligen."

Naast psilocybine kijkt de groep naar de effecten van lsd op het brein. In een studie die vorige maand in het tijdschrift PNAS verscheen, lieten de wetenschappers twintig gezonde proefpersonen twee dagen naar de kliniek komen. Op een van de dagen namen ze onder invloed van een injectie met 75 microgram lsd een trip. Op de andere dag kregen ze een placebo. Met drie verschillende technieken brachten de onderzoekers in beeld wat er in de hersenen gebeurde.

Nieuwe interpretaties

Het brein is gewend aan vaste verbindingspatronen tussen hersengebieden, volgens een bepaalde hiërarchie. "Lsd lijkt die hiërarchie onderuit te halen", zegt Kaelen. Normaal wordt bijvoorbeeld informatie die via je ogen binnenkomt, verwerkt in de visuele schors van het brein. Onder invloed van lsd werd dit deel zeer actief. Bovendien gingen lagere hersengebieden zich ook met het verwerken van beelden bemoeien. Tegelijkertijd werden de verbindingen met hoger gelegen hersengebieden, die de lagere gebieden normaal aansturen, zwakker. "Hierdoor komt er meer ruimte voor nieuwe interpretaties van je belevingswereld", zegt Kaelen.

Het trippende brein doet denken aan de toestand waarin het brein nog in ontwikkeling is: het denkt vrij en onbeperkt. Mogelijk verklaren deze netwerkveranderingen het gevoel van 'eenwording met het universum', dat lsd-gebruikers ervaren. Experts denken dat dit gevoel een belangrijke bijdrage kan leveren aan het doorbreken van ingesloten denkpatronen bij patiënten met angst, verslaving of depressie.

In de eerste onderzoeken, in de jaren vijftig, werd al duidelijk dat de omgeving waarin de trip plaatsvindt, erg belangrijk is. Daarom vond het Londense psilocybine-experiment in een huiselijke setting plaats met warm licht, planten en decoraties. Ook muziek lijkt een rol te spelen; die kan mogelijk de trip versterken. Die hypothese onderzocht de Londense groep tijdens de lsd-experimenten. Door muziek af te spelen terwijl de trippende proefpersonen in de MRI-scanner lagen, kwam er meer informatieverkeer tussen de visuele schors en de parahippocampus, een gebied dat betrokken is bij ondermeer het geheugen. "De hippocampus gaat zich vrijer gedragen waardoor tijdens een trip herinneringen levendig worden", zegt Kaelen.

Sommige mensen gaven aan dat de muziek voor een sterkere emotionele ervaring zorgde, maar dat effect bleek zich niet in de hele groep voor te doen. Mogelijk komt dit door de omgeving van de trip; een MRI-scanner is toch iets anders dan een huis of club. Bovendien was de muziekkeuze niet makkelijk. Kaelen, zelf componist van experimentele muziek, was maanden bezig de juiste nummers te kiezen. Hij koos uiteindelijk voor stukken van Robert Rich en Greg Gaines. "Die zijn ontspannend maar ook begeleidend, de muziek neemt je mee op reis."

Het Imperial College Londen gaat het onderzoek naar psilocybine nu uitbreiden, al dan niet in combinatie met muziek. Kaelen: "We gaan kijken naar de inzet van de stof voor terminaal zieke patiënten, mensen met angststoornissen en depressie." Daarnaast kijken de wetenschappers naar de toepassing van lsd bij alcoholverslaving en angst bij terminale patiënten. Kaelen ontwikkelt nu een platform waar therapeuten training kunnen krijgen in het begeleiden van patiënten. "Zodat er wereldwijd consensus komt over hoe je de therapie het beste vorm kunt geven."

undefined

op zoek naar het werkingsmechanisme

Kim Kuypers, neurowetenschapper aan Maastricht University, is blij met de nieuwe aandacht voor hallucinogene middelen, en enthousiast over de eerste resultaten. "Maar ik denk dat het vanwege het stigma moeilijk wordt deze middelen aan te prijzen bij patiënten. Liever zou ik het werkingsmechanisme ontrafelen en een stof vinden met hetzelfde effect." Kuypers kijkt zelf naar effecten van MDMA, bekend onder de naam xtc. "Wij zien in onze experimenten dat MDMA voor meer empathie zorgt. We willen ontrafelen door welke receptoren en neurotransmitters dat precies komt."

undefined

Depressies

Bijna 20 procent van de Nederlanders maakt in zijn leven een depressie door. Een deel van hen heeft onvoldoende baat bij antidepressiva of cognitieve gedragstherapie. Mogelijk bieden hallucinogene stoffen uitkomst voor deze patiënten.

Eerder onderzoek met psilocybine, de werkzame stof in paddo's, liet zien dat 80 procent van de onderzochte rokers zes maanden na behandeling nog van het roken af was. Alcholverslaafden dronken acht maanden na hun therapie beduidend minder. Kankerpatiënten met angstgevoelens hadden voldoende aan een enkele dosis om zich zes maanden nadien nog beter te voelen. En gezonde proefpersonen lieten tot een jaar na toediening nog veranderingen in persoonlijkheid zien.

undefined