De vatbom in Syrië: knullig maar dodelijk
Iedere dag verschijnen beelden van objecten die vanuit de lucht neerkomen op Syrische steden en dorpen. Bij het raken van de grond of een dak volgt een enorme explosie, die de camera doet schudden, al staat die op honderden meters afstand.
Maar op de plaats van de inslag is het pas echt een drama: stof vermengd met vers bloed, krijsende overlevenden op zoek naar familieleden, spittend tussen uiteengereten lichamen die onherkenbaar liggen te smeulen op de grond.
De explosieve objecten zijn het meest gebruikte wapen van de Syrische luchtmacht, ook wel bekend als 'vatbommen'. Deze spotgoedkope wapens zijn een compensatie voor de uitgeputte en uitgeholde landmacht van president Assad.
Voor zo'n vatbom zijn slechts een paar onderdelen nodig: een vat of een stalen cilinder, gevuld met explosieven, diesel en puntige, metalen voorwerpen (meestal spijkers en schroeven). De andere benodigdheden zijn een helikopter, een piloot en een bemanningslid dat het vat uit het toestel duwt. De zwaartekracht doet de rest.
Noodzaak
De bommen (en hun werpers) maken geen onderscheid tussen rebellen en burgers, maar de rekening wordt niet gelijkelijk verdeeld: het zijn voornamelijk burgers die moeten betalen met hun leven. Dat is ook niet verwonderlijk: rebellen zijn amper waar te nemen op grote hoogte, laat staan nauwkeurig te raken met bommen die met de hand naar beneden geworpen worden.
Maar de doelen van de vatbommen worden wel degelijk zorgvuldig gekozen: het betreft altijd rebellengebied. Hoewel betrouwbare cijfers niet voorhanden zijn, vonden vermoedelijk duizenden Syriërs in het afgelopen jaar de dood door deze wapens.
De Syrische krijgsmacht lijkt de vatbommen eerder te gebruiken uit noodzaak dan vanwege hun strategische nut. De luchtmacht heeft simpelweg geen precisieraketten in zijn arsenaal.
Ontvolken
Het leger is na vier jaar oorlog een groot deel van zijn kracht kwijt, en kan het niet meer opbrengen om overal militairen te stationeren. Meer dan 80.000 militairen zijn omgekomen, tienduizenden zijn gedeserteerd en nog eens tienduizenden weerbare mannen zijn naar het buitenland gevlucht om onder dienstplicht uit te komen.
De waarde van de goedkope vatbommen is bovendien dat ze rebellenregio's ontvolken. De burgers in die gebieden weten nooit wanneer en waar ze kunnen vallen.
Deze onzekerheid, in combinatie met het bloedige geweld van rebellen, maakt het leven voor velen ondraaglijk. Miljoenen verkiezen daarom een bestaan in een van de buurlanden of Europa boven de hel van thuis.
Internationaal woedt er nu een fel debat over de inzet van de vatbommen door de Syrische luchtmacht. Tegenstanders van Assad grijpen de vele burgerdoden en de migratiestroom aan in hun pleidooi voor zijn omverwerping.
Zo roepen onder meer de Verenigde Staten, ironisch genoeg het land dat als eerste vatbommen grootschalig inzette in de Vietnamoorlog, steeds luider om het vertrek van Assad.
Bescherming
Voorstanders van zijn regering wijten de vele burgerdoden echter aan het feit dat rebellen zich onder burgers begeven. Iran en Hezbollah stellen dat de rebellen hen als menselijk schild gebruiken; ironisch genoeg hetzelfde argument dat Israël, hun grootste vijand, gebruikt om hoge aantallen burgerslachtoffers te rechtvaardigen.
Voor directeur van Human Rights Watch (HRW) Kenneth Roth ligt het probleem niet zozeer bij Assad, als wel bij de inzet van vatbommen. Burgers moeten beschermd worden tegen deze onnauwkeurige wapens, stelt hij in een opiniestuk in The New York Times. Dat is volgens Roth het minste wat de internationale gemeenschap kan doen.
Westen sloeg Russisch vredesplan voor Syrië af
Rusland was in 2012 bereid de Syrische president Assad te laten vallen. En die onthulling dat Moskou overwoog om een van zijn belangrijkste bondgenoten in het Midden-Oosten te dumpen, komt van een betrouwbare en goed ingevoerde bron: de voormalige Finse president en Nobelprijswinnaar Martti Ahtisaari.
Het Russische plan kwam hem in 2012 ter ore door niemand minder dan de Russische VN-ambassadeur Vitali Choerkin, een van president Poetins vertrouwelingen. Het Russische plan behelste volgens Ahtisaari drie stappen: allereerst zouden alle landen moeten stoppen met het bewapenen van rebellen, daarna zouden de oppositie en Assad onmiddellijk met elkaar moeten onderhandelen, hetgeen uiteindelijk zou moeten resulteren in een vertrek van Assad. Zijn aftreden zou dan wel op 'elegante' wijze moeten gebeuren.
Het plan stond haaks op het officiële regeringsstandpunt van die tijd. Poetin stelde toentertijd dat Assad wat hem betreft de enige legitieme president van Syrië was, en noemde de rebellen steevast terroristen.
Maar misschien wel opmerkelijker dan het Russische voorstel was de westerse reactie: Europese en Amerikaanse leiders zagen niets in het plan. Ahtisaari zegt daar nu over: "Ze waren ervan overtuigd dat Assad binnen een paar weken uit zijn regeringspaleis gesmeten zou worden en dat er dus niets hoefde te gebeuren".
Het Westen schatte de ontwikkelingen in Syrië verkeerd in. Assad bleef zitten, en de strijd mondde uit in een regionaal conflict met honderdduizenden doden en miljoenen vluchtelingen. In de periode dat Rusland het voorstel deed was het aantal doden in Syrië nog geen 7500. Met de verslechterde situatie is de Russische steun voor Assad alleen maar toegenomen.
Moskou maakte gisteren bekend de militaire steun aan Assad te zullen opschroeven. Het Westen is tegen, omdat het denkt dat de situatie in Syrië daardoor alleen maar verslechtert.
Rusland trekt zich echter niets aan van de kritiek, en gaat de Syrische krijgsmacht voorzien van nieuwe, moderne tanks. Moskou stuurt waarschijnlijk ook straaljagers en gevechtspiloten, die dan zullen meehelpen in de strijd tegen de veelal islamistische rebellen.
Zij zullen dan gebruik maken van moderne gevechtstoestellen, met nauwkeurigere raketten dan de knullige vatbommen van de Syrische luchtmacht. Maar die ontwikkeling zal het Westen waarschijnlijk niet tevredenstellen. Dat eist, net als drie jaar geleden, nog steeds het vertrek van Assad, met of zonder vatbommen.
