De stem van Michelle Martin, de vrouw van Marc Dutroux

"'Hysterisch' is misschien een groot woord, maar er waren toch vreemde reacties bij", zegt Hemmerechts (58) thuis in Berchem, Antwerpen. Daar puft ze even uit van het mediacircus waarin ze direct na haar kerstvakantie in Nieuw-Zeeland is meegezogen. "Ik was nogal jetlagged en begin nu pas weer goed te functioneren."

'De vrouw die de honden eten gaf' is een roman, maar niet zomaar een. Het is een lange monoloog van 'Odette', van wie onmiddellijk duidelijk is dat ze is gebaseerd op Michelle Martin, de (ex-)vrouw en medeplichtige van kindermoordenaar Marc Dutroux.

Te explosief
De inmiddels 54-jarige Martin zal tot in de eeuwigheid bekend zijn als de vrouw die de honden te eten gaf en de kinderen niet. Als Dutroux eind 1995-begin 1996 voor een eerder vergrijp in de gevangenis zit, zadelt hij Martin op met de verantwoordelijkheid over de inmiddels 9-jarige meisjes Julie en Melissa. Zij zitten, met medeweten van Martin, al maanden opgesloten in zijn kelder in Marcinelle. Martin gaat geregeld naar dat huis. Voor de honden. De meisjes negeert ze. Zij sterven een verschrikkelijke dood.

Hemmerechts doet in het boek een literaire poging om een stem te geven aan een vrouw die tot dusverre nauwelijks openheid van zaken heeft gegeven over wat er destijds onder haar lange blonde lokken omging. Die poging is in Vlaanderen niet gewaardeerd. Daarvoor is de zaak-Dutroux kennelijk toch nog te explosief.

De media doken weer op Paul Marchal, vader van de het vermoorde meisje An. "Hemmerechts zoekt krampachtig naar het goede in Martin, maar dat is er niet", zei hij. De zaak-Dutroux blijft zo een open wond. Dat toont niet alleen de ophef rond Hemmerechts' boek aan. In 2012 laaiden de emoties weer hoog op toen Martin vroegtijdig en voorwaardelijk werd vrijgelaten, en uiteindelijk nergens anders terecht kon dan bij de nonnen in het Waalse Malonne. Ze moet daar al weer weg, want het klooster verdwijnt.

Pijnscheut
Deze week werd ook bekend dat Dutroux in 2012 vanuit de gevangenis een brief heeft geschreven aan de vader van een van zijn slachtoffers, Julie Lejeune. Toont hij berouw? Nee, het is een litanie van 44 kantjes vol ontkenning en zelfbeklag.

Berichten over zo'n brief doen weer een pijnscheut door heel België trekken. Over een paar maanden zal het vuurtje opnieuw oplaaien, want dan is het tien jaar geleden dat het proces-Dutroux in Aarlen werd gehouden. In mei verschijnt de Franse vertaling van Hemmerechts' boek. Dan zal Wallonië ongetwijfeld op z'n kop gaan staan.

In de roman heeft iedereen een gefingeerde naam of een initiaal - Dutroux is 'M' - op één persoon na. Op de achtergrond wordt de belangrijkste bijrol gespeeld door Geneviève Lhermitte, de vrouw die op 28 februari 2007 thuis in Nijvel haar vijf kinderen één voor één met een mes vermoordde; de oudste 14, de jongste 3.

Odette (Michelle Martin) vraagt zich af waarom zíj de meest gehate vrouw van het land is, en niet Lhermitte, die haar moordplan zo koelbloedig voorbereidde en uitvoerde. Odette moet boeten voor iets wat ze juist níet heeft gedaan.

Hebben de heftige reacties op het boek u verrast?
Hemmerechts: "Ja. Ik ben blijkbaar een naïef iemand. Ik vind het niet zo uitzonderlijk wat ik heb gedaan. Als je kijkt naar die film 'Der Untergang', over Hitler. We weten dat Hitler en andere nazikopstukken in die bunker hebben gezeten. Maar wat er in die man omging, weten we niet. Om dat te achterhalen, heb je verbeelding en inlevingsvermogen nodig. Ik heb geprobeerd zo veel mogelijk bouwstenen te verzamelen, waar gebeurde feiten. Met die bouwstenen ben ik scènes gaan schrijven."

Maar is het verschil tussen Hitler en de zaak-Dutroux niet dat die laatste korter geleden en dichterbij is?
"In alle eerlijkheid: de ontvoering van An en Eefje, dat is bijna 20 jaar geleden. Dat is niet heel recent. De zaak-Lhermitte is recenter, en daar is al een film over gemaakt."

Opvallend is dat het boek van Hemmerechts in Nederland welwillender is ontvangen dan in Vlaanderen. Daar waar De Standaard spreekt van 'een grandioze mislukking', heeft Vrij Nederland het over een 'ijzingwekkend kunststuk'.

Voelt u dat u in Nederland een dankbaarder publiek heeft dan in Vlaanderen?
"Er wordt daar op een rustigere en een intelligentere manier naar gekeken. Maar er komen nog een aantal debatten in Vlaanderen, en ik wil absoluut niet suggereren dat Vlamingen dommer zouden zijn dan Nederlanders (lacht). Ik kan alleen maar hopen dat die intelligenter stemmen zich ook hier laten horen."

De vergelijking gaat mank, maar stel dat een Nederlandse schrijver in de huid zou kruipen van de moordenaar van Pim Fortuyn. Zouden de reacties dan niet omgekeerd zijn? Afschuw in Nederland, literaire lof in België?
"Dat weet ik niet, ik kan dat niet inschatten. Misschien krijgt mijn aanpak navolging." (lacht).

In uw boek zaait Odette als vertelster verwarring. Eerst zegt ze 'Het spijt me uit de grond van mijn hart', even later is het 'Van niets heb ik spijt, alles zou ik opnieuw doen'. Het effect dat dat op mij als lezer had, was: deze vrouw geloof ik niet, en daardoor geloof ik vanaf nu eigenlijk helemaal niks meer van wat hier staat. Is dat het effect dat u wilde bereiken?
"Wat ik wilde bereiken is... Wij zijn niet één ding. We kunnen in de ochtend dit vinden en in de middag dat en in de avond weer iets anders. Wat ik een van de kwalijke kanten van journalistiek vind, is: labels plakken, mensen reduceren tot één ding.

"Schrijvers willen precies het tegenovergestelde doen. Die leggen dingen open, tonen complexiteiten. Wat zit er nou allemaal in de doos die hoort bij deze term? En dat is vaak dan de frustratie dat je dat met de grootste zorg allemaal probeert open te leggen, en dan komt het in de pers terecht, en hup hup, wordt het weer dichtgegooid.

"Wat ik wou laten zien bij Martin, is dat zij én wat menselijkheid heet in de traditionele betekenis heeft, namelijk bekommernis om haar moeder en haar kinderen, maar ook een gruwelijk egocentrisme.

"Elke relatie, elke vriendschap, heeft een stilzwijgende afspraak: dit zijn de domeinen die we samen betreden. Andere deuren laten we gesloten. Dat is voor mij een sleutel geweest.

"Want je zit dus met een vrouw die net bevallen is, nog een peutertje heeft, en nog een zoon van 11 jaar. Die krijgt de verantwoordelijkheid over die twee kinderen in die kelder. Ik heb me dat heel concreet proberen voor te stellen: zij woont in dat ene huis, een bouwval. Een half uur rijden daarvandaan is het huis van Dutroux, en daar zitten die twee meisjes in de kelder. En dan laat ik haar zeggen: 'Ik kan die verantwoordelijkheid er gewoon niet bijnemen... en bovendien, er zitten daar helemaal geen kinderen in die kelder'. Ze heeft dat weggeduwd. Ontkend zelfs.

"Er gebeuren veel verschrikkelijke dingen in de wereld, soms in je eigen stad. Maar we gaan toch ook gezellig verder met ons leven, leuk programma op televisie, hahaha, etentje, hoe verlies ik gewicht, hoe verlies ik m'n rimpels... snap je? Dat zijn zo van die sleutels om te proberen dingen te... begrijpen. Het is geen goedkeuring. Het gaat mij om die onderliggende mechanismen.

"Dat ontkenningsmechanisme is iets wat Odette af en toe ook wel toegeeft, maar altijd heel kort, een passage lang. De volgende ontkent ze het weer. Dát, en een enorme angst en lafheid, en een egocentrisme met een wrede kant, dat ik haar ook laat zeggen: die meisjes verdienden het. Wat voor mij ook belangrijk was: er moet tussen haar en Dutroux een sterke band zijn geweest. Het moet ook ooit goed zijn geweest. Daarom heb ik ook die euforische seksscène geschreven."

In het boek staat ook dat M de bijbels van Odette verbrandt. Als lezer weet je niet of dat nou waar is of verzonnen. En hoe waarachtig is haar geloof?
"Dat van die bijbels is echt gebeurd. In haar brieven aan haar moeder vanuit de gevangenis citeert ze ook veel uit het evangelie. Ik denk dat haar geloof echt is. Mensen zeggen: ze zegt dat alleen maar om te manipuleren, maar nee. Het interessante is juist dat die dingen naast elkaar kunnen bestaan, dat iemand heel religieus kan zijn en tegelijkertijd... Dat is juist wat mij als schrijver fascineert."

U laat Odette ergens zeggen: 'Mijn angst was groter dan mijn geloof. Ik heb God toen niet gevonden omdat ik meer aan M dacht dan aan God. Hij was mijn god.'
"Je kunt geen twee meesters dienen. Haar hele zijn werd gedomineerd door M. Ik geef haar ook in het boek een verlangen naar zuiverheid, aan het slot: een verlangen naar God. En ik ben het weliswaar die haar dat geeft, maar ik kan me wel voorstellen dat dat er is. Het is voor mij ook een literair motief: de tegenstelling tussen het vuil en de zuiverheid."

Omvangrijk oeuvre
Kristien Hemmerechts (officiële voornaam: Christien; Brussel, 1955) studeerde Germaanse filologie en debuteerde in 1987 met de novelle 'Een zuil van zout'. Sindsdien heeft zij een omvangrijk oeuvre opgebouwd van onder meer romans, (reis)verhalen, essays en dagboeken. Daarnaast is ze docent Engelse letterkunde en creatief schrijven. In 2008 schreef ze het Groot Dictee der Nederlandse taal.

Kristien Hemmerechts, De vrouw die de honden eten gaf. De Geus, €19,95