De stad die niet bestond

Chocolade-kinderen werden ze genoemd. Ze groeiden op in een paradijs. Terwijl de rest van de Sovjet-Unie honger leed, hadden de inwoners van Ozjorsk toegang tot het beste onderwijs, de beste gezondheidszorg en luxe producten.

Maar die voorspoed kent een keerzijde. De bewoners zijn de bewakers van een van de grootste nucleaire opslagplaatsen in Rusland en worden blootgesteld aan hoge stralingniveaus. Daardoor sterven de meesten vroeg, vaak aan kanker, en hebben de kinderen een slecht immuunsysteem.

De documentaire 'City 40', de codenaam voor Ozjorsk, vertelt het verhaal van een verboden stad en haar inwoners die zich nooit een eigen identiteit konden aanmeten.

De geheime steden ontstonden in 1946 toen Jozef Stalin opdracht gaf een groot nucleair arsenaal te bouwen als reactie op de Amerikaanse kernaanval op het Japanse Hiroshima. Overal in de Sovjet-Unie werden nucleaire faciliteiten uit de grond gestampt. De beste wetenschappers werden aangenomen. Maar de operatie moest geheim blijven. Dus kregen de steden die ontstonden nooit een officiële status, laat staan een plek op de kaart.

Met de komst van Michail Gorbatsjov veranderde dat. De inwoners kregen de kans om de stad te verlaten. Toch blijft hun status problematisch. De mensen uit Ozjorsk die voor 1994 geboren zijn, komen niet voor in de basisadministratie. In de rechtbank hebben ze geen schijn van kans, ook al worden ze blootgesteld aan hoge stralingniveaus en is het voedsel dat ze eten waarschijnlijk besmet door het kernafval dat jarenlang gedumpt is in aangrenzende rivieren en meren.

Bovendien is Majak, op tien kilometer van de stad, nog altijd een van de grootste nucleaire complexen ter wereld waar verrijkt uranium en plutonium opgeslagen ligt. Er werken zo'n 17.000 mensen van wie zo'n 12.000 afkomstig uit Ozjorsk.

Compensatie

De documentaire vertelt op indrukwekkende wijze het verhaal van de vergeten inwoners waar niemand zich druk om lijkt te maken. Behalve mensenrechtenactiviste en advocate Nadezjda Koetepova wier oma werkte als kernfysicus in de stad. Deze alleenstaande moeder van vier kinderen doet er alles aan om de mensen te overtuigen een rechtszaak te beginnen tegen de staat, die volgens haar compensatie moet verlenen. In haar kantoor - een kaal, houten gebouw - leest ze stapels documenten om na te gaan wat de kansen zijn. De meeste inwoners haken af, ze durven het niet aan. Als ze al de moed opbrengen om door te zetten, dan worden ze in de rechtbank afgestraft. Ze verliezen altijd.

Het is niet alleen de eenzame strijd van Koetepova die deze documentaire bijzonder maakt. De verhalen vanuit verboden steden zijn schaars, terwijl ze nog steeds bestaan. Niet alleen in Rusland. Ook Kazachstan, Moldavië en zelfs de Verenigde Staten kennen dit soort plekken. Het is de makers van City 40 gelukt om het zwaar beveiligde Ozjorsk binnen te komen. Dat deden ze met hulp van de bewoners die de camera's de stad binnen smokkelden.

De beelden vertellen gek genoeg een heel ander verhaal dan de mensen. Ozjorsk lijkt op het eerste gezicht een welvarende stad. Op straat lopen jonge moeders met kinderwagens, de parken zijn groen, de schappen in de supermarkt zijn goed gevuld en de kinderen kijken tijdens de gymles lachend de camera in. Maar schijn bedriegt. Want de verhalen van de mensen die hun dierbaren al op jonge leeftijd verloren, zorgen ervoor dat de kijker met een droevig gevoel achterblijft.

City 40 Stalin creëerde een geheime stad, waar de bewoners jong sterven vanwege kernafval. Ogenschijnlijk is er anno 2016 niets aan de hand im Ozjorsk, maar schijn bedriegt, blijkt uit deze met verborgen camera vastgelegde film.

Regisseuse Samira Goetschel is van 24 t/m 30 maart aanwezig, net als mensenrechtenactiviste Nadezjda Koetepova. Zij is niet bij de vertoning op donderdag 30 maart.

undefined