De Sound of Berlin verstomt

Oorverdovende bassen weerklinken in de holle ruimtes van het voormalige Kaufhaus Wertheim, ooit Europa's grootste warenhuis. Op de grond ligt zeker een centimeter smerig water, afkomstig van zweet en condens dat langs kale muren naar beneden loopt. Honderden mensen dansen en juichen uitzinnig, opgezweept door de dj, als in een oneindige roes. De snoeiharde techno en de dikke nevel maakt het vrijwel onmogelijk aan iets anders te denken dan aan de gevoelsdodende muziek.

Plaats van handeling is een schatkamer met honderden leegstaande safes in het souterrain. Sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog in 1945 stond de ondergrondse ruimte leeg. De illegaal begonnen club Tresor ligt op een steenworp afstand van Hitlers bunker en precies in de voormalige Todesstreifen, dat tot de val van de Muur niemandsland was. Hier liep tot 1989 de dodelijke grens tussen Oost- en West-Berlijn, die honderden mensen het leven kostte.

Tegenwoordig staat de danstent schuin tegenover de gerestaureerde Bondsraad, de Duitse senaat, en het statige ministerie van financiën. Even verderop ligt het fonkelnieuwe centrum van de stad, de herbouwde Potsdamer Platz.

Daarentegen doet Tresor denken aan een dinosauriër, een institutie die alle stormen van de tijd heeft doorstaan. De club in Berlijn -volgens veel jonge mensen de opwindendste stad in Europa- heeft de status van een Studio 54 in New York, of The Hacienda in Manchester. De Amerikaanse dj Jeff Mills, ster van de techno: ,,Iedereen van naam uit de housemuziek van de laatste vijftien jaar heeft hier gespeeld.'' Of, filosoferend: ,,Als er een definitie van underground zou bestaan, stond Tresor boven aan het lexicon.''

De afgelopen vijf jaar was er continu sprake van dat het gewilde stuk grond van Tresor verkocht zou worden. Logisch, als je de prominente buren ziet: ministeries, ambassades en internationale concerns als Sony en Daimler-Chrysler. De nieuwe eigenaar van de bouwgrond is de Volksfürsorge, een nogal ouderwets verzekeringsbedrijf.

Op een bepaalde manier deed Tresor ook aan volksverzorging, namelijk in die zin dat het duizenden jonge mensen liet kennismaken met het akoestische inferno dat de platendraaiers aanrichtten. Voor de housegeneratie was het in de jaren negentig hun warme woonkamer. Vele toeristen verbonden aan een Berlijn-bezoek een wilde nacht in de technotempel.

Dimitri Hegemann is mister Tresor en oprichter van het gelijknamige muzieklabel. In de wirwar van de postcommunistische tijd stuitte hij in 1990, alleen verlicht door een aansteker, bij toeval op de metersdikke, ondergrondse kluisruimtes. Hij vond er oude Reichskriegsflaggen en overblijfselen van een failliet Russisch reisbureau. Dimitri kende de minimale house uit Detroit, en dacht direct: ,,Dit is de ideale ruimte voor deze nieuwe muziek op dit moment, zoals een piramide dat was voor Toetanchamon.''

De clubeigenaar lijkt met zijn verwilderde grijze haren niet op de doorsnee technofan. Hij fantaseert al enige tijd over ,,rustruimtes''. Een groter verschil met Tresor lijkt nauwelijks mogelijk. Daarover zegt hij: ,,Er is geen reden om er een anoniem nieuw kantoorgebouw op te zetten. Daar hebben we er al genoeg van. Wij zijn geen gelikte club zoals zoveel andere.''

Dimitri is bijna vijftig en een veelzijdig cultureel ondernemer uit het ondergrondse clubcircuit van het voormalige West-Berlijn. Daar vond men in de donkere jaren tachtig, een tijd van no future, ook inspiratie bij de Duitse Geniale Dilletanten. Dat waren bands als Kraftwerk of de Einstürzende Neubauten (instortende gebouwen), die met lawaai muziek maakten. Dimitri: ,,Ik was gefascineerd door musici die bij een concert gewoon een drilboor in de muur staken.''

Deze in West-Berlijn aanwezige anarchistische energie, ook uit de punkmuziek, paste perfect bij de toestand van chaos en onzekerheid, die direct na de val van de Muur heerste. Vooral veel kunstenaars, dienstweigeraars en Aussteiger (drop-outs) woonden in de geallieerde sector. Tresor bood de stad de ,,Sound of Berlin'', zeker in de wilde jaren negentig de dominante muziekstroming.

Van invloed was ook electronic body music van de apocalyptische band Front 242 en Clock DVA. Daarnaast was in de autostad Detroit een industriële component van acidhouse ontwikkeld. Daaruit ontstond weer techno, dat perfect paste in het ruige Berlijn met zijn industriële verleden en leegstaande fabrieken.

Ondanks koele muziek, ongenadig stroboscooplicht en een claustrofobische omgeving is de sfeer in Tresor opvallend vriendschappelijk. Vroeger vond je er nog de creatieve avant-garde, punks en excentriekelingen die een podium voor hun freakshow vonden. De club was meer een Gesamtkunstwerk, met exhibitionistische vreemdelingen zoals drag queens, in leer gestoken jongemannen met ontbloot bovenlijf of vreemde wezens die er met te grote fluorescerende kleren en blockheads op zijn zachtst gezegd buitenaards uitzagen.

Nu is de club vooral bij toeristen en het provinciepubliek met een Golf GTI populair. Zwaar opgemaakte zonnebankbruine meisjes met geblondeerde haren dragen tatoeages met een hertengewei onder aan hun blote rug; sportschooljongens hebben veelal een kort geknipt koppie en hun pupillen staan stijf van de pepmiddelen.

Aan de stalen bar staat Jordan Presnell (21). De Amerikaanse soldaat zegt: ,,Dit geluid herinnert me aan de val van Falloedja. Met één verschil: In Irak verloor ik echter tien goede vrienden.'' Presnell kwam als Amerikaan niet in andere Berlijnse clubs als Rio, WMF of Sage binnen. In Tresor is inmiddels iedereen welkom -het maakt er niet uit hoe je eruitziet.

Hij waardeert, in tegenstelling tot de steeds verhuizende clubs in Berlijn, dat Tresor altijd op één plek bleef en nooit hun puristische muziekrepertoire veranderde. Veel bezoekers hebben respect voor dit tijd- en trendloze karakter vol koppigheid.

Duizenden dj's bewijzen Tresor ondertussen alle eer. De Duitse dj-legende Rok vindt: ,,Ik ben hun mijn complete carrière schuldig. Je kunt echter geen nieuwe Tresor openen. Wat je kunt doen is het afbreken en weer in een museum opbouwen. Dat zou ik doen, om een stuk Duitse geschiedenis te conserveren.''

Oprichter Dimitri mijmert: ,,Tresor is een muzikaal monument.'' Hij is teleurgesteld door de uitgebleven hulp van de politiek. ,,De stad zou moeten inzien dat dit ook een merk is, een uithangschild, waarmee Berlijn internationaal goede naam maakt.'' Toeristen zullen radeloos ronddwalen op zoek naar de legende van de permanente Endzeitstimmung.

Met het ter ziele gaan van Tresor gaat een internationale beweging, groot geworden met xtc, techno en de Love-Parade, langzaam ten onder. Het was de tijd van het Duitse gezegde Friede, Freude, Eierkuchen (vrede, vreugde, pannenkoeken). Fans herinneren zich dagenlange housefeesten met de Duitse draaitafelspecialisten Sven Vüth, Dr. Motte of de afro-Amerikaanse peetvader van techno, Juan Atkins.

Het verdwijnen van de Love Parade, waarvan klonen nog wel in Rotterdam, Parijs of Tel Aviv plaatsvinden, lijkt minder zwaar voor de scene dan de sluiting van Tresor. ,,Hiermee komt ook een einde aan een tijdperk in de Berlijnse clubcultuur'', meent de Britse documentairemaker Mike Andrawis.

Tot de definitieve sluiting heerst in de bunkermuren een non-stop party, dag en nacht. Officieel sluit de technotempel zaterdag om middernacht. Tresor zal echter traditiegetrouw tot laat in de maandagmiddag Europa's hardste techno vieren.