De sokkel op z’n voetstuk

Het is geen sokkeltentoonstelling, weet Emma van Proosdij van het Museum Beelden aan Zee. En dat is opmerkelijk, want in het Schevenings museum staat vrijwel alles als per definitie op een sokkel.

De foto’s van Eddy Posthuma de Boer hangen aan de wand en staan dus niet op sokkels. Maar de objecten die hij fotografeerde, staan vervolgens, vaak onbedoeld, wel degelijk op een sokkel. De fotograaf maakt de sokkel eigenlijk wat belachelijk. Althans, hij toont hoe gewichtig of gelaten sokkels hun trots torsen.

Zijn leven lang maakt Eddy Posthuma de Boer fotoreportages voor kranten en tijdschriften. Hij reisde de wereld meer dan eens rond. Tijdens die reizen fotografeerde hij ook buiten zijn dienstopdracht om. Een deel van dat ’vrije werk’ is nu te zien in de voormalige wijnkelder van Paviljoen De Witte in het Scheveningse Museum Beelden aan Zee.

Het is een en al verlatenheid, wat de klok slaat. Al is het tegelijkertijd ook allemaal zo treurig niet als het lijkt. Plaats van handeling: afgetrapte stukjes niemandsland, stadsparken, begraafplaatsen, nissen van een Begijnhof. Posthuma de Boer tovert iets uit de alledaagsheid tevoorschijn, en laat het oordeel vervolgens aan de kijker over. Zijn foto’s krijgen geen uitvoerige context; er staat alleen de plaatsnaam bij waar de foto genomen werd.

Wat doet die kartonnen raket daar op een terrein bij een garage langs de snelweg ergens in Israël? En waarom zit daar een wc’tje onder die raket? Waarom wil je dat eigenlijk weten?

Gastconservator Hans Rooseboom ziet in de fotograferende beroepsreiziger allerminst de jachtigheid van een primeurjager. „De indruk van rusteloosheid werkt Eddy Posthuma de Boer zelden of nooit. Zijn foto’s zijn eerder verstild dan hectisch. Hij is een klassiek voorbeeld van het type fotograaf dat dingen waarneemt waar anderen ongevoelig voor zijn. Pas bij het zien van de opname die hij ervan maakte, beseffen we wat we over het hoofd zagen. Gevoel voor surrealisme, dat vaak gepaard gaat met een gevoel van weemoed over de vergankelijkheid der dingen, kan hem niet worden ontzegd.”

Daar is geen woord mis mee. En er komt nog wat bij: Posthuma de Boer suggereert bovendien een zekere theatrale kijkdoosdiepte. Weliswaar staan zijn hoofdrolspelers steeds op de voorgrond, en vertellen die ook het verhaal, maar op de achtergrond van de foto’s gebeurt steeds iets ingrijpenders.

Op Haïti maakte hij een foto van een zerkje met daar hoog bovenop de buste van een operettefiguur, die vast ooit een hoge functie in leger of marine bekleedde. Het zo te zien zelfgeknutselde zerkje doet al pijn aan de ogen, en over de materiaalkeus hoef je ook al niet naar huis te schrijven. Het lijkt een uit een bungalow gesloopte schoorsteen.

Maar dan de kwestie waar het zerkje zich bevindt. In een soort zinloos landschap. Tussen elektriciteitsdraden en achter kippengaas scharrelen er wat mensen op de achtergrond, maar zo te zien zijn die niet bezig het buskruit uit te vinden.

Op de foto ’Brugge’ is het weer de achtergrond die de aandacht vraagt. Tegen een nis staat een pikzwarte sokkel met daarop een oogverblindend witte buste. Maar raadselachtiger is de versleten bank die achter in de nis is neergezet en nog net niet is weggegooid.

De sokkel die op Malta een u-bocht markeert, is tien keer intrigerender dan het zoveelste Jezusbeeldje erbovenop. Maakte de sokkel ooit deel uit van een toegangshek naar een reusachtige villa aan zee? Fungeerde de sokkel en passant misschien ook als brievenbus? Is de sokkel eigenlijk niet op het onmogelijkste plek in de weg gebouwd – precies daar waar je een tegenligger niet ziet aankomen?

Het meest curieus moet de foto van de Italiaanse bushalte zijn. Of, nou ja, ’bushalte’.... Er is sprake van een betonnen bankje, met daarop een vierkante pilaar. Duidelijk niet als bank gebouwd. Als wat dan wel? Als sokkel in het landschap, waar niemand op zat en zit te wachten?

Kennelijk voelde iemand dat een lege sokkel geen recht van spreken heeft. En zette een haan van staal als kunstwerk op de lege sokkel. Maar nog was het niet voltooid. Iemand anders bedacht dat de sokkel wel wat op een bushalte leek. En dat er dus ook een bordje ’bushalte’ bij moest komen. Aldus geschiedde: een bordje met ’Fermata’ erop, met een in beton gegoten voet. Zo bezien ook al weer een sokkel plus sculptuur.