De Schilderswijk als metafoor voor de samenleving

Hij dacht dat de Haagse Schilderswijk een getto zou zijn, een warzone, zegt Eric de Vroedt. De artistiek leider en regisseur van het Nationale Theater in Den Haag begaf zich ter voorbereiding op een nieuw stuk in de Schilderswijk, precies tijdens de rellen na de gewelddadige dood van Mitch Henriquez. De Vroedt: "Maar het viel erg mee.

Ik ontdekte dat de rellen vaak om een uur of zeven begonnen met kat-en-muisspelletjes tussen kinderen en de politie. Pas om half tien kwamen de grote jongens op scooters. Tussendoor liepen er moeders met kinderwagens. Mijn voornaamste ontdekking: ondanks rellen, IS-vlaggen, opkomend salafisme, armoede en drugs is de Schilderswijk een plek waar mensen steeds maar weer proberen een goed leven te leiden."

Deze mensen uit de Schilderswijk staan centraal in de zesdelige theaterserie 'The Nation', die De Vroedt het afgelopen half jaar maakte. Deel 1 tot en met 3 gaat komende week in première op het Holland Festival. In 'The Nation' draait het om de verdwijning van het islamitische jongetje Ismaïl Ahmedovic. Wat weten de wijkagenten daarvan? Of zijn chique pleegouders, zijn echte moeder die een halalwijnbar runt, haar pleegzoon Damir die een radicaliserende moslim is, de wijkpreventieteams? Tijdens de verschillende afleveringen staat steeds een andere groep die een rol speelt in de Schilderswijk centraal.

Het mag dan een verzonnen verdwijning zijn, het decor van de Schilderswijk is levensecht. De Vroedt sprak ervoor met buurtbewoners en liep mee met de zorgcoördinator van een praktijkschool en agenten. Hij vertelt nonchalant over de wietplantage die 'we' die dag hebben opgerold.

De verschillende afleveringen van 'The Nation' besprak hij tijdens de tryouts uitgebreid met de wijkbewoners. Dan deelde hij zijn e-mailadres en telefoonnummer uit en vroeg nadrukkelijk om feedback.

Praten met Schilderswijkbewoners ging ontzettend makkelijk. "Alsof ze niets te verliezen hebben", zegt De Vroedt. "Ik hoorde daar heel vaak: 'We worden gestigmatiseerd en dat willen we rechtzetten'. In de samenleving wemelt het van de niet-gehoorde mensen."

Ook in het theater is hun stem nauwelijks te horen. Maar nu de kloof tussen elite en volk een politieke factor van betekenis is geworden, kunnen theatermakers niet meer om hen heen. Zeker niet in Engeland waar de Brexit-stemmers voor een nieuwe werkelijkheid hebben gezorgd.

Tekst loopt door onder afbeelding.

Neerbuigendheid

Dat vindt in elk geval Rufus Norris, directeur en regisseur van The National Theatre in Londen. Hij laat ze daarom aan het woord in de voorstelling 'My Country', een andere productie op het Holland Festival. Als gepassioneerde remainer was Norris geschokt door het Britse 'nee' tegen Europa.

Maar hij ergerde zich ook enorm aan de neerbuigendheid waarmee vanuit het hoogopgeleide Londen naar de Brexit-stemmers werd gekeken. "Ik ben slim en zij zijn dom, dat is symptomatisch voor het denken van de Londense elite. Iedereen roept maar dat die mensen racistisch zijn en zich hebben laten manipuleren door de tabloids. Niemand heeft het over de redenen van de bevolking om tegen de EU te zijn. Ik dacht: we moeten eindelijk naar ze luisteren. Laten we ze gaan interviewen en hun stem in een voorstelling laten horen."

Voor 'My Country' liet Norris ruim zeventig mensen interviewen in zes regio's: Noord-Ierland, Schotland, Wales, Noord-Oost Engeland, Zuid-West Engeland en de Midlands. Hun opmerkingen kwamen rechtstreeks in de voorstelling terecht. Zes acteurs spreken citaten uit de interviews uit, een zevende staat voor Londen en de politiek.

Het verdwijnen van de visindustrie door EU-regels, het Nissan-bedrijf dat dreigde weg te gaan bij een Brexit, de schaapsherder die geen tijd meer heeft om dagelijks bij zijn schapen te zijn: voor Norris is duidelijk dat de nee-stemmers nee zeiden tegen de globalisering en het kapitalisme waar ze zich slachtoffer van voelen.

Hoewel beide regisseurs een stem geven aan een groep die je normaal weinig in het theater hoort, is er ook een groot verschil in aanpak tussen Norris en De Vroedt. Want De Vroedt is niet alleen gaan luisteren naar de Schilderswijkbewoners, maar ook gaan kijken hoe de rest van de samenleving zich tegenover hen opstelt.

"The Nation gaat over de gekleurde mensen in de Schilderswijk én over hoe witte mensen zich in bochten wringen om ermee om te gaan. Dat vind ik het interessantst. Uiteindelijk gaat het over een samenleving op drift, waarin we niet meer naar elkaar luisteren omdat iedereen zich heeft ingegraven in zijn eigen opinie. De Schilderswijk is eigenlijk een metafoor voor de hele samenleving.

"Het is ook een risico als je je zoals Norris beperkt tot de opvattingen van één kamp. Mensen willen zo graag gehoord worden, dat je als theatermaker te veel verknoopt met ze kunt raken en alles van ze interessant en exotisch gaat vinden."

Tekst loopt door onder afbeelding.

Halalwijnbar

Een ander belangrijk onderscheid is dat Norris niet veel meer doet dan de teksten van mensen naar voren brengen. Af en toe ontwikkelt zich een discussie, maar een verhaallijn is niet te ontdekken. Dat is een wel erg magere en teleurstellende vorm.

De Vroedt pakt het ambitieuzer aan. Hij liet zich inspireren door tv-series en maakte een thriller in zes delen. Met als ingrediënten niet alleen een radicaliserende moslimjongere en een moslima met halalwijnbar, maar ook racistische politieagenten, duistere projectontwikkelaars en gewiekste politici. In elk onderdeel staat een ander aspect van de zaak centraal. Ook is er steeds een echte cliffhanger.

"Het was vooral een puzzel om te voldoen aan de wetten van de thriller. Bij toneelschrijven ging het de laatste jaren nooit om de plot. Dat vond men te plat, het moest poëtisch en abstract zijn. Ik hoop dat de thrillerserie net zoveel voor theater kan gaan betekenen als voor de tv."

In 'The Nation' heeft De Vroedt actuele kwesties gestopt. Er zitten onder meer verwijzingen in naar de zaakDemmink, de hoge ambtenaar die is beschuldigd van kindermisbruik, naar de Rotterdamse halalwijnbar die korte tijd in het nieuws was en naar de buurtpreventieteams die ervan werden verdacht banden met salafistische moskeeën te hebben. Deel 2 heeft helemaal de vorm gekregen van een talkshow op tv.

Zo is 'The Nation' een hyperactueel stuk geworden. En dat is precies de bedoeling van De Vroedt. "Het is altijd mijn missie in het theater geweest om over het nu te schrijven, vooral omdat niemand anders het deed. Er waren begin deze eeuw twee mensen vermoord, maar je zag het nergens terug in het theater! Gelukkig tegenwoordig wel, al krijgt het helaas vaak de vorm van cynisch commentaar of naïef idealisme.

"Ik hoop mensen uit hun cocon van onverschilligheid te halen en ze na te laten denken over de ingewikkelde dilemma's van nu. Ik wil ze heen en weer laten slingeren tussen verschillende standpunten. Uiteindelijk leidt dat hopelijk tot een moment van ontroering of een besef: zo zit het dus in elkaar.

"Wij worden tegenwoordig overladen door het nieuws. Zo zeer, dat we er niets meer bij kunnen voelen of denken. Een voorstelling over de actualiteit dwingt je om wel te voelen en je vluchtneigingen los te laten.

"Ja, je kunt nog steeds Shakespeare spelen. Ik vind het heel tof voor Toneelgroep Amsterdam dat ze in Amerika zo'n succes hadden met 'Kings of War', maar zelf vind ik Trump nu interessanter dan Richard III."

Het land in

Zowel Norris als De Vroedt worstelt ermee dat veel theater alleen een bovenlaag van de samenleving bereikt. Om dat te doorbreken wil Norris met The National Theatre gaan reizen door het hele land, zodat niet alleen de Londenaren kennis kunnen nemen van de producties. "De sociale inbedding is een nadrukkelijke opdracht die we ons hebben gesteld."

Datzelfde wil Het Nationale Theater bereiken, dat met de Koninklijke Schouwburg als vaste locatie nogal wat drempels heeft voor een breed publiek. "We willen vanaf nu een gemeenschapshuis zijn. Al komt er bij deze voorstelling maar 2 procent van de bezoekers uit de Schilderswijk, dan is dat al winst."

Deel 1 t/m 3 van The Nation zijn 5, 6, 7 en 8 juni te zien op het Holland Festival in Muziekgebouw aan het IJ. Deel 1 t/m 6 gaan van november tot en met januari op tournee door het land. My Country is 7 en 8 juni op het Holland Festival te zien in de Stadsschouwburg in Amsterdam.

De democratie

De 70ste editie van het Holland Festival dat duurt van 3 tot en met 25 juni heeft als hoofdthema de democratie. Dat is terug te zien in een groot aantal voorstellingen. 'My Country' en 'The Nation' spelen zich af in Europa. Nog twee op de hedendaagse politiek geïnspireerde stukken, maar dan op die in de VS, spelen op het Holland Festival: 'La Democrazia in America' van regisseur Romeo Castellucci en zijn gezelschap Sociètas en 'The Gabriels' van The Public Theater, al hoog geprezen in het buitenland.