'De regering van Polen wil afrekenen met de scheiding der machten'
“Dit is een frontale aanval op de rechterlijke macht.” De Nederlander Paul Meijknecht heeft geen twijfel over wat er in Polen gebeurt.
Eerder vandaag werd duidelijk dat de Europese Commissie juridische stappen voorbereidt tegen Polen vanwege vier nieuwe wetten voor de hervorming van de rechterlijke macht. Brussel heeft 'grote zorgen' dat de wetgeving de onafhankelijke rechtsstaat bedreigt en roept Warschau op de omstreden wetgeving 'in de wacht te zetten'.
Meijknecht, voormalig adviseur wetgeving bij het ministerie van justitie, was jarenlang lid van de commissie die het civiele wetboek van Polen moderniseerde. Nederland heeft Polen bijgestaan in dat proces, rond de toetreding tot de Europese Unie in 2004. Hij volgt de politieke ontwikkelingen ter plekke op de voet en zegt waarschuwend: “Het doel van deze regering is afrekenen met de scheiding der machten.”
Maar de regeringspartij is toch democratisch gekozen?
“Ja, zij zegt: wij vertegenwoordigen het volk met die meerderheid in het parlement en vindt dat ze daarmee niet alleen het recht hebben om wetten te maken, maar ook om de rechterlijke macht aan te sturen. Maar een behoorlijk bestuur kan niet functioneren als dat bestuur niet wordt gecontroleerd door een onafhankelijke rechterlijke macht.”
De regeringspartij noemt Nederland als voorbeeld. Hier worden rechters ook benoemd door de minister van justitie.
“Dat bewijst dat ze niet begrijpen waar het om gaat. De rol van de minister van justitie is louter formeel. In de wet staat dat rechters worden voorgedragen vanuit de rechterlijke macht. Een lijst met namen gaat naar het ministerie van justitie. Bij de Hoge Raad gaat dit ook nog via de Tweede Kamer. Traditie is dat de eerste op de lijst wordt benoemd.”
En als de minister iemand anders wil benoemen?
“Dan handelt hij in strijd met de wet. Ook in Nederland kan het theoretisch verkeerd gaan als het parlement de wet en tradities aan zijn laars zou lappen. Maar dat lijkt mij eigenlijk ondenkbaar, onder welke regering van welke kleur dan ook.”
Waarom gaat het fout in Polen?
“Daar is de tijd om de drie-machten-scheiding behoorlijk uit te werken en het nut daarvan in te zien, veel te kort geweest. Dat wreekt zich nu. Jaroslaw Kaczynski van de regeringspartij PiS buit dat op alle mogelijke manieren uit, waardoor je een gedrocht krijgt dat niets meer te maken heeft met een rechtsstaat.
Dat past in Kaczynski’s filosofie: het aanlijnen van instituties met een waakhondfunctie. Daarbij gaat het niet alleen om die rechterlijke macht, maar bijvoorbeeld ook om de pers.”
Wat zijn de gevolgen?
“De schade is niet direct zichtbaar, maar zal zich als een inktvlek gaan uitbreiden. Mensen gaan merken dat ze geen bescherming meer hebben van een onafhankelijke rechter. Zoals een kennis die op een ministerie opeens te horen kreeg: je hebt je te sceptisch uitgelaten over de regering, je bent ontslagen.”
Dat is toch zoals het het onder het communisme was?
“Ja, absoluut. Omdat het toch wel erg handig is als je de rechterlijke macht kunt aansturen om je eigen mensen te beschermen en je vijanden onderuit te halen. Je krijgt een pandemonium van verschrikkelijke dingen, zodra je ingrijpend gaat sleutelen aan de driemachtenscheiding.”
Heeft dit gevolgen voor Nederlandse bedrijven?
“Iedereen die in Polen een bedrijf opzet, kan in een geschil verzeild raken met de overheid, die nu Polen voorop stelt. Bij de beoordeling van geschillen met buitenlandse bedrijven kunnen rechters daar straks aanwijzingen voor krijgen. Men zal daardoor voorzichtiger zijn om in Polen te investeren”
En als je een conflict krijgt met een vertegenwoordiger van de regeringspartij?
“Dan kun je het wel schudden.”
Lees ook: Timmermans dreigt met procedure om Polen stemrecht te ontnemen
