De PvdA heet geen PvdA meer

Het vertrouwde tafereel van lokale PvdA-vrijwilligers in rode jassen, armen vol rode rozen, verdwijnt uit het straatbeeld. Dit jaar duikt de PvdA-roos niet overal meer op. Steeds vaker vermijden plaatselijke PvdA'ers de naam van hun partij, en presenteren ze zich als PRO6 (Cranendonck), Soc!aal L!nks (Dantumadiel), of Samen Verder (Beesel): producten van lokale linkse samenwerking.

Een deel van de PvdA-afdelingen worstelt, zo blijkt uit een rondgang van Trouw. Het vinden van lokale kandidaten is een flinke kluif, al geldt dat voor meer partijen. Daarnaast hebben ook andere linkse partijen in overwegend rechtse of christelijk-conservatieve gemeenten een probleem: als losse eenmansfracties slaan ze nauwelijks een deuk in een pakje boter. De PvdA kampt daarnaast met een derde plaag: het negatieve imago van het vorige kabinet bij haar eigen achterban.

In enkele gemeenten ontbreekt het PvdA-geluid deze komende verkiezingen helemaal. "Als je geen menskracht hebt, houdt het op", zegt Ruud van Doornum, nu nog PvdA-fractievoorzitter in het Brabantse Zundert. Zijn afdeling had deze raadsperiode een flinke leegloop: van de pakweg 25 leden vertrokken er tien. Van Doornum zag dat vier van hen actief werden bij lokale partijen, terwijl de PvdA geen nieuwe lijsttrekker meer kon vinden. Van Doornum zelf houdt het na zestien jaar in de raad voor gezien.

Hij wijt de leegloop aan het beleid van het kabinet-Rutte II. "Wij hebben veel ouderen in onze gemeente, die hun pensioentje zien krimpen. Ik begrijp de zorgen, ik ben ook teleurgesteld. Het is jammer dat mensen niet het onderscheid zien tussen de landelijke en de lokale PvdA." De PvdA Zundert heeft nu nog vier actieve leden.

Dat de naam PvdA aan aantrekkingskracht heeft ingeboet, blijkt ook uit de manier waarop de PvdA-lijst in Lopik (op dit moment twee raadszetels) tot stand kwam. Fractievoorzitter Rik Dekker kon een kandidatenlijst samenstellen met zichzelf en het tweede raadslid, maar een nummer drie en vier waren onvindbaar. "Ik heb gezegd: dan doe ik het niet", zegt Dekker. "Ik moet ook aan de toekomst denken. Ik heb een partner die niet in Lopik wil wonen. Ik werk in Den Haag", zegt hij.

Een oud-PvdA-wethouder stelde voor om een lokale progressieve partij op te richten: 'Progressief Lopik'. "Om mensen aan te spreken die weten dat ze progressief zijn, maar denken: 'PvdA? Dat weet ik zo net nog niet'."

Facebook

Er ging een facebookpagina de lucht in - daarna was het afwachten. Er waren wat aardige reacties, maar een nieuwe, florerende beweging kwam er niet. "Achteraf ben ik er blij om", zegt Dekker. "Want we hebben onder de mensen die wel reageerden wel een nummer drie en vier voor de PvdA-lijst kunnen vinden. Een van die twee wist eerst niet goed waar ze zichzelf moest plaatsen in het linkse spectrum. Ze blijkt ontzettend goed bij de PvdA te passen, maar dat wist ze niet."

Op het eerste gezicht hebben de kabinetsdeelname en het resultaat bij de laatste Tweede Kamerverkiezingen - waarbij de PvdA van 38 naar 9 zetels terugviel - weinig invloed op de lokale aanwezigheid van de sociaal-democraten. Naar eigen opgave doet de PvdA op 21 maart mee in 96 procent van de gemeenten waar verkiezingen zijn. Bij de vorige gemeenteraadsverkiezingen was dat 97 procent.

Maar de partij doet het steeds minder vaak op eigen kracht. Vier jaar geleden zat de PvdA in 16 procent van de verkiezingsgemeenten in een lokale samenwerking, dit jaar is dat 21 procent. Bij minder dan de helft van die verbonden duikt 'PvdA' nog op in de naam van de kieslijst (bijvoorbeeld als 'PvdA-GroenLinks'). De naam van de moederpartijen zijn bij de meeste progressieve lijsten op de achtergrond te vinden.

In Asten heeft de al langer bestaande lokale samenwerking PGA/PvdA zich bijvoorbeeld omgedoopt tot simpelweg PGA. "Om alle mensen op links in onze gemeente te binden, ook de D66'ers, SP'ers en GroenLinksers", zegt fractievoorzitter Ronald Beniers (zelf geen PvdA-lid). "De naam PvdA schrikt mensen af", zegt hij. "PvdA zou moeten staan voor de werknemer. Ze worden erop afgerekend dat ze in het vorige kabinet te veel hebben toegegeven aan de VVD. En dat vind ik terecht."

Tekst gaat verder onder de afbeelding

De discussie over de naam loopt al jaren, vertelt Beniers. "In 2006 hebben we juist geprofiteerd van Wouter Bos, toen haalden we vier zetels. Maar daarna werkte de naam in ons nadeel. Twee jaar geleden hebben we de knoop doorgehakt. We hadden binnen onze partij vijftien PvdA-leden, en ruim veertig niet PvdA'ers. De meningen waren verdeeld. Een aantal PvdA'ers heeft nu het lidmaatschap bij ons opgezegd, maar anderen staan nog op onze lijst."

Ook elders namen opvallend veel lokale PvdA-afdelingen afscheid van hun naam op de kieslijst, om ruimte te maken voor een lokale naam. Nieuw is dat niet: in enkele Brabantse dorpen zijn al jaren linkse samenwerkingsverbanden onder een andere vlag. Maar dit jaar kwamen er in een klap zeker elf bij. Soms staat achter de nieuwe naam nog wel 'PvdA' op het stembiljet, zoals bij Samen Verder uit het Limburgse Beesel, dat ook 'D66' en 'GroenLinks' noemt. Zo hoopt de lijst een zo groot mogelijke achterban aan te spreken. De PvdA heeft op dit moment twee zetels in de gemeenteraad, de twee andere partijen zijn daarin niet vertegenwoordigd.

Andere lokale lijsten stellen de afstand tot de PvdA juist zo groot mogelijk voor. Zoals lijstduwer Ruud Verhoeven van 'PRO Gulpen-Wittem', een initiatief dat vorig jaar ontstond uit PvdA en GroenLinks. "Wij hebben geen binding met een landelijke partij", zegt Verhoeven. De enige manier waarop de Gulpenaren kunnen merken dat PRO en de PvdA iets met elkaar te maken hebben, zijn volgens hem de uitgangspunten van de partij. En in het Brabantse Cranendonck schaarde de PvdA zich achter PRO6, volgens de eigen website een initiatief van 'enthousiaste burgers uit Cranendonck - waaronder leden van PvdA Cranendonck, SP Cranendonck, D66 en GroenLinks'.

"Wij worden niet gesteund door de landelijke PvdA. We hebben geen contact met ze", zegt bestuurslid Bart Kraaijvanger. Het Scherpenzeler 'ProScherpenzeel' zegt dat het niet aangesloten is bij de PvdA, maar spreekt van 'een soort endorsement' - een vorm van steunbetuiging van de kant van de sociaal-democraten.

De landelijke PvdA intussen omarmt alle lokale lijsten waarin PvdA-leden zitten. Of er nu wel of niet te zien is dat er PvdA-ers aan meedoen, ook de lokale lijsten tellen mee in de claim van de sociaal-democraten dat ze meedoen in 323 van de 335 gemeenten waar nu verkiezingen zijn. De PvdA-leden op de lijsten kunnen ook rekenen op ondersteuning, zoals scholing.

Op eigen kracht

Dat is opvallend, want in eerste instantie adviseerden het partijbureau en het Centrum voor Lokaal Bestuur van de PvdA de lokale afdelingen juist om deze verkiezingen zoveel mogelijk op eigen kracht deel te nemen. De partij vreesde dat de PvdA in lokale progressieve verbonden niet meer herkenbaar zou zijn. In een advies aan alle afdelingen van november 2016 staat dat samenwerken mag, maar dan liefst onder een naam met daarin ook 'PvdA'.

Inmiddels heeft het landelijk bureau dat advies bijgesteld. "Als je de idealen maar nastreeft", zegt een woordvoerder afgelopen week. Verder is het 'een wens' van de landelijke PvdA dat aan de naam van de lokale lijst te zien is dat het om een progressieve partij gaat.

"Het gaat niet om de naam PvdA, maar om het gedachtengoed", vindt Annegien Wijnands, wethouder in Best. Zij pleit voor meer lokale samenwerking. "We moeten niet blijven vasthouden aan iets wat wellicht niet werkt. Als verschillende partijen lokaal bijna hetzelfde verkondigen, komt dat niet ten goede aan de legitimiteit van de lokale democratie. Met D66, GroenLinks en de SP hebben we lokaal zo veel overlap." Is ze niet bang dat als de naam lokaal verdwijnt, dat negatieve gevolgen heeft voor de landelijke PvdA? "Dat is een risico. Als je je eigen partij lokaal niet terugziet, is dat eng. Maar we moeten serieus nemen wat lokaal speelt." Wijnands hoopt dat het streven tot linkse samenwerking ook doordringt in de landelijke politiek. "Misschien wordt de PvdA straks weer groot, misschien verdwijnt de partij ooit. Waarom zijn wij op aarde? Volgens mij om de kloof tussen arm en rijk te dichten. Een partij is daartoe maar een middel."

Twee 'PvdA's' in Gorinchem

Een bijzonder geval is de PvdA in Gorinchem. Bij de laatste gemeenteraadsverkiezingen was die plaats een van de weinige waar de PvdA nog altijd de grootste was. Maar de PvdA-lijsttrekker van destijds, Pierre Schefferlie, is dit keer lijsttrekker van het nieuwe Democraten Gorinchem.

Schefferlie kreeg de zegen van het PvdA-partijbestuur, stelt hij, terwijl de PvdA ook nog met een eigen lijst meedoet in Gorinchem. Volgens Schefferlie, nog altijd lid van de sociaal-democraten, 'durft de PvdA het niet aan om het helemaal over een nieuwe boeg te gooien'.

De lijsttrekker maakte zich zorgen om de versnippering in de gemeenteraad. En dus begon hij een 'brede lokale partij', waarin meerdere klassieke politieke stromingen zich kunnen vinden, met waarden als vrijheid, ontplooiing en geborgenheid. "Het eerste is een klassiek VVD-thema, het tweede D66 en het derde PvdA."

Schefferlie: "Wij hebben ontzettend veel nieuwe frisse mensen aan ons kunnen binden. Bij de PvdA was het altijd heel moeilijk om kandidaten te vinden". En als hij voor de PvdA de straat op ging, moest Schefferlie altijd eerst uitleggen waarom de 'PvdA de zorg had afgeknepen'. "Vaak kwam je dan niet eens meer aan je lokale verhaal toe."

Een woordvoerder van de landelijke PvdA reageert verrast op de situatie in Gorinchem. Het staat PvdA'ers vrij om een nieuwe partij te beginnen, maar niet in een gemeente waar de PvdA ook zelf meedoet. Als de landelijke partij daarvan een melding ontvangt, is dat reden om hen uit de partij te zetten. "Leden kunnen in een plaats waar de PvdA meedoet niet zelf actief zijn in een andere partij."

Elf nieuwe lokale lijsten

De PvdA doet in 323 gemeenten mee aan de verkiezingen, waarvan in 69 in de vorm van een progressieve samenwerking. Volgens het Centrum voor Lokaal Bestuur van de partij zijn er daarvan 27 direct aan de naam herkenbaar als PvdA-lijst. Bij dertien is 'na drie keer doorklikken' op de lokale website de PvdA-connectie nog niet duidelijk. De rest zit daar tussenin.

Het aantal linkse samenwerkingen groeit. Trouw vond voor deze verkiezingen elf nieuwe lijsten zonder PvdA in de naam. Daarnaast zijn er zeker zeven nieuwe samenwerkingen waarbij PvdA wel terugkomt in de naam.

PvdA wordt lokale partij

Asten - Progressieve Groepering Asten
Cranendonck - PRO6
Dantumadiel - Soc!aal L!nks
Geertruidenberg - Morgen!
Gulpen-Wittem - PRO Gulpen-Wittem
Scherpenzeel - PRO Scherpenzeel
Utrechtse Heuvelrug - Open Sociaal en Groen

Lees ook:

Plaatselijke PvdA-politici verzinnen uitwegen nu ze komende maand een zwaar verlies voorzien bij de gemeenteraadsverkiezingen. De naam PvdA schrikt kiezers af.