'De Poolse regering is gevaarlijk'

De geschiedenis maakt een cirkel", zegt Bogdan Borusewicz. Hij kijkt met collega-senatoren naar de conferentie van regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS). Vanaf een groot televisiescherm spreekt PiS-leider Jaroslaw Kaczynski met een uitdrukkingsloos gezicht tot de kijkers. Het is een 'persconferentie', waarbij de pers geen vragen mag stellen.

De senatoren halen herinneringen op aan de donkerste dagen van het communisme. Toen zat Wojciech Jaruzelski tussen zijn generaals. Nu zit partijleider Jaroslaw Kaczynski temidden van zijn adjudanten, de premier en de voorzitters van Sejm en Senaat. "Geef ze generaalspetten en je hebt de Militaire Raad voor Nationale Redding terug", zegt Borusewicz spottend.

Formeel is Kaczynski een gewone parlementariër, nog niet eens fractievoorzitter. Maar iedereen weet wel beter. In Polen wordt geen politieke beslissing genomen zonder zijn instemming. "De nieuwe politieke orde is niet langer verborgen. Jaroslaw Kaczynski zit in het midden, duidelijk zichtbaar als chef van de premier en de voorzitters van Sejm en senaat."

Wat gebeurt er in Polen?

"De grondwet wordt systematisch geschonden. Kaczynski heeft niet de vereiste meerderheid om de grondwet te wijzigen. Daarom voert hij veranderingen door met wetten die in strijd zijn met de grondwet. Bijvoorbeeld het inperken van de vrijheid van vergadering, en het verbod op de vrije verkoop van landbouwgrond voor stadsbewoners, wat twee categorieën burgers creëert. Met de mediawet pakt hij de mediaraad zijn competenties af, waarna vierhonderd journalisten bij de publieke radio en televisie eruitvliegen en PiS hard roept dat het nu objectieve media zijn. Het Constitutionele Hof kan niet langer oordelen over deze wetten, doordat PiS wetten heeft aangenomen die het Hof blokkeren."

Twaalf jaar geleden ontmoetten we elkaar in Oekraine...

"Dat is de ironie van de geschiedenis. Op de Majdan in Kiev, tijdens de Oranjerevolutie, stonden we tussen demonstranten die wilden dat hun land zo zou worden als Polen."

Hoe kan het dat na 25 jaar economisch succes Kaczynski aan de macht is?

"Geld uitdelen en ondertussen de democratie inperken, dat is de tactiek. Dat kan, omdat PiS een sluitende begroting erfde. Voor de verkiezingen werden controversiële PiS-politici onder wie Kaczynski zelf uit het zicht gehouden. Direct na de verkiezingen doken ze weer op in de regering. De steun voor PiS is nog steeds relatief groot (35 procent, red.) omdat ze mensen kopen met hogere kinderbijslag, een lagere pensioengerechtigde leeftijd en een hoger minimumloon, maar het geld raakt op. Dit jaar is de economische groei al sterk afgenomen. De investeringen dalen, want Poolse firma's investeren niet meer. Buitenlandse bedrijven zien het nog even aan. Als daar nog gaten in de begroting bijkomen, ontstaan er problemen die iedere burger raken."

In hoeverre lijkt Kaczynski op rechts-populisten in West-Europa?

"De situatie is tot op zekere hoogte vergelijkbaar. Dezelfde rechtse retoriek over orde op zaken stellen in het land. Kaczynski wil de EU zo veel mogelijk verzwakken, maar - en dat is een verschil met de rechts-populisten in West-Europa - hij wil niet dat Polen uit de EU gaat, want hij begrijpt dat de EU, naast de Navo een garantie is voor onze veiligheid."

Dat klinkt als intern strijdig.

"Dat is het ook. PiS denkt alle Europese regels aan zijn laars te kunnen lappen, zonder dat daar brokken van komen. Deze regering is volstrekt onprofessioneel. Onze vice-minister van defensie noemde de keuze tussen Trump en Clinton lood om oud ijzer. En over de Fransen zei diezelfde onderminister dat ze geen grote mond moeten hebben, omdat wij ze hebben leren eten met mes en vork. De minister van defensie beschuldigde de Fransen ervan dat de verkoop van hun helikopterschepen aan Egypte een schijnvertoning was omdat ze voor een dollar werden doorverkocht aan de Russen. Diezelfde minister beweerde in het verleden dat de Russen samen met Tusk (oud-premier, nu voorzitter EU-raad, red.) onze president hebben vermoord. Of neem de voorzitter van onze senaat. Hij gaat bij de Wit-russische president Loekasjenko op bezoek - een kille dictator - waar hij doodleuk verklaart dat Loekasjenko een 'warme persoonlijkheid' is.

Deze regering compromiteert Polen. Ondertussen wordt de internationale situatie steeds gevaarijker. Rusland is agressief. Als in Frankrijk Le Pen wint en Trump maatjes wordt met Poetin, ontstaat een levensgevaarlijke situatie voor Polen. Daarin kan Polen het zich niet permitteren alleen te staan. Dat begrijpt een kind, maar ondertussen verzwakt deze regering onze internationale positie. Het antwoord van Europa op crises is altijd meer intergratie geweest. Dat moet nu ook gebeuren. Zij die minder integratie willen, zoals PiS, gaan het pleit verliezen. Maar tot die tijd blijft Polen achter."

Wat wil Kaczynski?

"Hij wil terug naar de ondemocratische grondwet van 1935, die de scheiding tussen de uitvoerende, wetgevende en rechterlijke machten ophief en waarbij de uitvoerende macht de dienst uitmaakt. Niet direct een dictatuur, maar wel een autoritair systeem. Wa¿¿sa wilde dat in de jaren negentig ook. Hij probeerde als president per decreet te regeren, maar niet de middelen. Kaczynski wel. Kaczynski heeft de meerdereid in het parlement, zijn eigen president, zijn eigen premier en hij controleert het OM en de geheime diensten."

Gaat hem dat lukken?

"Nee, het gaat ze niet lukken. Er zijn in Polen te veel mensen die jarenlang voor de democratie hebben gestreden. Mijn generatie zal nooit opgeven wat we hebben verworven, want daarvoor was de prijs te hoog. Of de jongeren mee zullen doen, moet blijken. Vooralsnog gaan veel mensen de straat op. De laatste tijd waren het dagelijks duizenden mensen."

In hoeverre kun je de grootste protestbeweging, het Comité ter Verdediging van de Democratie (KOD), vergelijken met Solidarno¿¿?

"De omstandigheden zijn natuurlijk heel anders dan in de jaren tachtig, maar er zijn overeenkomsten. KOD is een spontane burgerbeweging net als Solidarno¿¿. In beide gevallen zijn heel uiteenlopende groeperingen actief, van heel links tot christen-democraten, binnen die ene grote beweging. Als PiS zo doorgaat, zal het verzet toenemen en de rol van de straat groter worden. Dat is geen goede zaak."

Wa¿¿sa waarschuwt nu al voor een burgeroorlog.

"Wa¿¿sa overdrijft. Er wordt nog steeds gediscusseerd in het parlement. Niemand wordt in elkaar geslagen. Niemand is nog in de gevangenis beland. Dit is nog geen kritieke situatie."

Wanneer wordt de situatie dan wel kritiek?

"Als Kaczynski over drie jaar de volgende verkiezingen wint, want dat zou betekenen dat de Polen accepteren wat PiS doet. Bij de vorige verkiezingen wisten mensen nog niet wat PiS zou gaan doen en stemden ze vooral tegen de vorige regering."

En tot die tijd?

"Als er geweld wordt gebruikt, verandert alles. Op dat moment gaat bij mij de knop om en ga ik op een heel andere manier denken. Maar wees niet bang, we komen er wel uit. Polen hebben deze partij gekozen in democratische verkiezingen en nu moeten ze een tijdje afzien."

undefined

Een wankelende democratie

Polen is in de greep van een politieke crisis. Oppositieparlementariërs brachten de kerstdagen door in de plenaire vergaderzaal van de Sejm, het Poolse parlement, uit protest tegen het schenden van de grondwet door regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS). De PiS-fractie nam de begroting aan buiten de plenaire vergaderzaal, zonder oppositie en zonder dat iemand kon controleren of de procedures in acht werden genomen. De oppositie vreest dat hiermee een precedent is geschapen, waarmee de regering elke wet kan doordrukken, inclusief grondwet. Journalisten werden evenmin toegelaten. PiS wil de parlemetaire verslaggeving beperken. Dit was de aanleiding tot de crisis. PiS-leider Kaczynski liet doorschemeren op dit punt concessies te willen doen, maar tijdens de conferentie waar hij zijn voorstellen bekendmaakte, deed hij hiertoe geen concrete voorstellen.

Vorig jaar kreeg PiS bij de parlementsverkiezingen 37 procent van de stemmen. Dit leverde een meerderheid op in de Sejm, doordat partijen onder de kiesdrempel bleven. Sindsdien heeft PiS het Constitutionele Hof de facto onder partijcontrole geplaatst. Hierdoor kunnen controversiële wetten niet meer worden getoetst aan de grondwet door een onafhankelijk juridisch orgaan. De Europese Commissie startte een procedure tegen Polen wegens het ondermijnen van de rechtsstaat.

undefined

De man van ijzer

Bogdan Borusewicz was van 2005 tot 2015 voorzitter van de senaat in Polen. Sinds vorig jaar is hij namens de oppositie vice-voorzitter van de senaat. Onder het communisme was hij een van de meest gezochte dissidenten. Twee keer schoot de politie op hem toen hij ontsnapte. Borusewicz stond model voor 'De man van ijzer', een film van Andrzej Wajda over de stakingen in de scheepswerf van Gdansk in 1980.

De communisten werden door de stakingen gedwongen de onafhankelijke vakbond Solidrano¿¿ te erkennen. Een jaar later op 13 december 1981 greep generaal Wojciech Jaruzelski met zijn Militaire Raad voor Nationale Redding (WRON) de macht. Jaruzelski riep de staat van beleg uit en sloeg Solidarno¿¿ met geweld uit elkaar.

undefined