De Perzische luipaard sluipt nog door Irak

Bij Irak denk je niet meteen aan natuurbescherming. Wat Hana Ridha (29) betreft komt daar verandering in. De biologe bestudeert zoogdieren en ontdekte dat de Perzische luipaard nog niet is uitgestorven in de bergen in het noord-oosten van Irak, de regio van Iraaks Koerdistan. Het door oorlogen geteisterde land is een ecologische zwarte doos, zegt Ridha. Ze is een paar dagen in Nederland, voor de ontvangst van de Future For Nature Award 2017, een prijs voor jonge natuurbeschermers (zie kader). “Onderzoeken naar biodiversiteit in Irak zijn op één hand te tellen. De meest recente studie naar zoogdieren stamt uit 1959.”

Ridha keek als kind naar afleveringen van National Geographic en wilde aanvankelijk natuurfilms maken. Toen ze, als studente biologie, hoorde over Nature Iraq, een Iraakse organisatie die zich inzet voor de flora en fauna van het land, meldde zij zich aan als medewerker. Ridha ontwikkelde een onderzoeksprogramma naar zoogdieren in Noord-Irak en toog naar de bergen om dorpelingen te vragen naar de wildstand. Met gevaar voor eigen leven, want de ogenschijnlijk ongerepte velden liggen bezaaid met oude landmijnen. “Je kunt daar alleen op pad met een lokale gids die weet waar het veilig is”, zegt ze.

De dorpelingen vonden het een vreemde verschijning, deze jonge vrouw met een verrekijker om de nek. “En mijn tante bleef maar vragen of ik geen ander werk kan zoeken. Ik kampeerde in een tentje, dat is uiterst ongewoon in deze streek”, lacht ze. Ridha liet de dorpelingen foto’s zien van wilde diersoorten en vroeg hen of deze recentelijk gespot zijn. “De mensen vertelden dat ze amper wild zien in de bergen. Dat was vroeger wel anders. De oudere mensen herinneren zich jakhalzen uit hun jeugd, wolven, zwijnen en zelfs luipaarden.” De luipaarden waren zelfs zo talrijk, dat de welpjes het goed deden als origineel cadeautje in de huiselijke kring, verzucht de biologe.

De waarnemingen van dorpsbewoners bleken een belangrijke informatiebron, want er is weinig bekend over de Iraakse natuur. Ridha hangt ook cameravallen op in de bergen. Passeert een groot dier, dan floept de camera aan. Het luistert nauw waar ze de camera’s ophangt, want ze heeft zes stuks te verdelen over een gebied van 2000 vierkante kilometer. Geld voor meer camera’s is er niet, want Nature Iraq krijgt geen overheidsgeld en drijft op een wiebelige kurk van giften en fondsen. Ridha werkt daarom nauw samen met lokale natuurkenners die haar de wildsporen wijzen. Tot haar tevredenheid verschenen er wilde geiten, beren en wolven in beeld. Ze hoopte ook de luipaard vast te leggen, die uitgestorven zou zijn in Noord-Irak.

Oorlogen

In oktober 2011 is het zover. Op een van de filmpjes klautert een luipaard voorbij. “Ik ging uit mijn dak van blijdschap”, blikt Ridha terug. Een paar maanden later verschijnt weer eentje in beeld. Dan duurt het even. In 2016 volgt nog een exemplaar. Op basis van het vlekkenpatroon van de dieren stellen Ridha en haar collega’s vast dat het om twee verschillende dieren gaat, waarvan eentje twee keer is gefilmd. De onderzoekers willen graag weten of het om een geïsoleerde groep gaat, of dat het eenlingen zijn op doortocht. “Zijn er weinig vrouwtjes dan is de overlevingskans van een populatie klein.”

Hoe komt het dat de luipaarden bijna uitgestorven leken in Irak? Ridha vertelt hoe de opeenvolgende oorlogen een spoor van verderf hebben achtergelaten. Ze heeft het aan den lijve meegemaakt. Als tweejarige overleefde ze de chemische aanvallen van Saddam Hussein, en niet lang daarna brak de oorlog met Iran uit. “Veel bossen zijn indertijd verdwenen en het gif heeft nog steeds effect op ons land.” De Irak-Iranoorlog heeft een explosieve erfenis van mijnen in het grensgebied achtergelaten. Voor de dieren blijkt dat gek genoeg te werken als een soort natuurbescherming. Mensen blijven weg, wat ruimte geeft aan het wild. Toch steunt Ridha de mijnenopruimingsdienst, die de explosieven onschadelijk maakt. “We moeten het opruimen van mijnen niet tegenwerken. Ik zie mensen die een arm of been missen. Ze krijgen een hekel aan natuur als ze horen dat wij dieren boven mensen stellen”, zegt Ridha daarover.

Overigens, nu de luipaard weer is gesignaleerd, vreest Ridha de illegale jacht op het dier. “De luipaard wordt gezien als een trofee”, concludeerde ze uit gesprekken met jagers. Die jacht is lastig aan te pakken, want het overheidstoezicht is zwak. Ridha richtte daarom haar educatieve pijlen op de Koerdische dorpen om iedereen, de jagers incluis, te overtuigen van de waarde van het dier. Met resultaat. De overheid besloot meer toezicht te houden en het aantal wilde dieren neemt toe. “Mensen gaan positiever denken over natuur”, merkt Ridha. Een van de boswachters heeft inmiddels een cameraval gekocht om mee te helpen. Ridha hoopt dat de luipaard eenzelfde status krijgt als in Iran, waar katachtigen bijzondere bescherming genieten. “In onze cultuur was de luipaard vroeger waarschijnlijk ook heilig.”

Het is op dit moment rustig in het onderzoeksgebied, maar Ridha realiseert zich hoe gespannen de situatie is. Islamitische Staat viel onlangs de grens van Iraaks Koerdistan aan en Mosul is dichtbij. “In de dorpen waar ik kom, is een aantal mensen vertrokken om zich aan te sluiten bij IS.”

Toeristen

Het weerhoudt Ridha niet van haar groene missie. Inmiddels zijn tien zoogdiersoorten, waarvan gemeld werd dat ze niet meer voorkwamen, weer opgespoord. Drie daarvan staan op de Rode Lijst en zijn dus ernstig bedreigd. Iraq Nature onderzoekt ook vogelpopulaties, in samenwerking met Birdlife International. Alle data wordt gedeeld met IUCN, de internationale natuurbeschermingsorganisatie.

Voor de luipaard heeft Ridha een groot aaneengesloten natuurgebied voor ogen, waarbij het Iraaks leefgebied verbonden wordt met Iran. Ze ziet kansen voor de lokale bevolking om te profiteren van zo’n ecologische zone. “Het gebied kan toeristen aantrekken, dat is goed voor de lokale werkgelegenheid.” Samen met haar Iraanse collega’s werkt ze aan het realiseren van het grensoverschrijdende natuurpark, die ze zelf Peace Park noemt. “Vroeger streden we met elkaar. Nu werken we samen aan het behoud van de luipaard.”

Future For Nature Award

De Future For Nature Award is een jaarlijkse internationale prijs voor jonge natuurbeschermers die een wezenlijke bijdrage leveren aan natuurbehoud. De winnaars ontvangen ieder 50.000 euro die ze besteden aan natuurbeschermingswerk. Hoofdsponsors van de Stichting Future For Nature zijn Nationale Postcode Loterij, Africa’s Eden en Koninklijke Burgers’ Zoo. Vandaag wordt de prijs uitgereikt aan drie prijswinnaars, van wie Hana Ridha - zie interview - uit Irak er een is.

De tweede winnaar is Farwiza Farhan uit Indonesië (30). Farhan werkt in het Leuser Ecosysteem in Atjeh, dit is een van de laatste gebieden op aarde waar tijgers, orang-oetans, olifanten en neushoorns nog samenleven. Om deze dieren te beschermen heeft Farhan in 2012 HAkA opgericht, dat zich inzet voor het beschermen van de Atjeh Provincie, zowel sociaal, financieel als op het gebied van natuurbehoud.

De derde prijswinnaar is Shahriar Caesar Rahman (30) uit Bangladesh. Deze natuurbeschermer probeert de Aziatische reuzenschildpad te redden van uitsterving. Om dat voor elkaar te krijgen, startte Caesar in 2015 het Schools for Conservation programma. Hij richtte vier basisscholen op in kleine dorpen in het Sangu Reserve Forest. In ruil voor de scholen, staakten de dorpsbewoners hun jacht op de Aziatische reuzenschildpad en 14 andere bedreigde diersoorten.