De overheid heeft niet veel aan de zzp’er

In 2015, de meest recente cijfers, was het Rijk zo’n 3,5 miljard euro kwijt aan fiscale regelingen voor zelfstandigen, zoals de startersaftrek, de zelfstandigenaftrek en de mkb-winstvrijstelling. Maar veel voordeel ondervindt de Nederlandse economie er niet van. Slechts 3 procent van de zzp’ers groeit door tot een bedrijf met personeel. Veertig procent van de zzp’ers verdient zo weinig dat ze geen belasting hoeven te betalen.

Heel anders waren de verwachtingen toen de zelfstandigenaftrek in 1975 werd ingevoerd. De toen nog tijdelijke aftrek moest kleine ondernemers na de oliecrisis van 1973 en de hoge inflatie van 10 procent een steuntje in de rug bieden, vond toenmalig staatssecretaris Martin van Rooijen: om het hoofd boven water te houden en uiteindelijk door te groeien. “Het begin was heel bescheiden”, zei Van Rooijen begin dit jaar in het Het Financieele Dagblad.

Kleine ondernemers mochten in de jaren zeventig maximaal 1200 gulden (536 euro) fiscaal aftrekken van hun winst voordat de inkomstenbelasting werd berekend. Nu bedraagt de aftrek bijna 7300 euro. Veel te veel, vindt Van Rooijen. “Mijn vraag is waarom de staat de koe niet bij de horens heeft gevat”, vroeg hij zich begin 2016 af tijdens een debat in de Eerste Kamer.

Zonder de aftrek

Maar beoogden Van Rooijen en andere politici met de zelfstandigenaftrek en andere fiscale regelingen daadwerkelijk economische groei? Of waren die vooral bedoeld om de worstelende kleine ondernemer overeind te houden?

Nee, antwoordt SEO-directeur Bas ter Weel op die laatste vraag. “Bij het stimuleren van ondernemerschap ga je impliciet ook uit van economische groei en extra werkgelegenheid. Ons onderzoek toont aan dat heel veel zzp’ers niet doorgroeien. Of ze zorgen voor economische groei, is moeilijk vast te stellen. Maar het inkomen van 40 procent van de zzp’ers is vrij laag.”

Ter Weel doelt op de 40 procent aan zzp’ers die jaarlijks minder dan 16.500 euro verdienen en daardoor niet of nauwelijks belasting betalen. Voor deze groep is de zelfstandigenaftrek haast onmisbaar, concluderen Ter Weel en zijn collega’s.

Hadden ze het zonder die aftrek niet gered? Ter Weel: “Dat hebben we niet kunnen onderzoeken. Wat we wel zien is dat Nederland veel meer zzp’ers kent dan de landen om ons heen. In die landen zijn de fiscale regelingen ook niet zo riant. Je zou kunnen zeggen dat een deel van deze groep zzp’ers vrijheid heeft gekocht en blij is dat er niet voor een baas hoeft te worden gewerkt. Maar dan gaat het om wel heel veel zzp’ers die werken onder een baas niet meer leuk vinden.”

De juiste manier

Een stellige uitspraak als ‘fiscale regelingen voor zzp’ers zijn weggegooid geld’, durft Ter Weel niet aan. Wel vraagt hij zich af of de zelfstandigenaftrek de juiste manier is om ondernemerschap te stimuleren. “We creëren nu vooral ondernemers aan de onderkant van de markt, waar de overheid zich zorgen om maakt. Nu is het vooral de vraag of die zzp’ers in staat zijn een tarief bij hun opdrachtgevers af te dwingen wat een fatsoenlijk inkomen oplevert en waarbij ze hun sociale zekerheid kunnen regelen. Een optie is om verplicht een arbeidsongeschiktheidsverzekering te regelen en een pensioenregeling te treffen. Dat zorgt ervoor dat hun tarieven wel omhoog moeten.”