De Mexicaanse 'stad die levens vernietigt' snakt naar verandering

"Verkiezingen? Het is een abstract begrip hier", zegt Manuel Amador. Het begint harder te regenen en hij trekt de kraag van zijn jas overeind. Hij neemt een paar stappen en wijst naar de opening tussen de huizen. Voor hem strekt zich een enorme grijze vlek van straten, wegen en gebouwen uit, zo ver het oog reikt: Ecatepec.

"Veel mensen die in Mexico-Stad wonen hebben nauwelijks een idee van hoe mensen hier leven", zegt Amador, leraar in deze enorme grijze vlek. "Ecatepec is een onderdeel van de stad, maar tegelijkertijd eigenlijk door iedereen daar vergeten. Door iedereen, vooral door de politici."

Met bijna anderhalf miljoen inwoners is Ecatepec een van de grootste gemeentes van het land, een zee van betonnen wijken aan de oostrand van de metropool. Officieel ligt het in Estado de México, de deelstaat die de hoofdstad als een hoefijzer omarmt, maar iedereen associeert het met Mexico-Stad zelf en ziet het als een enorme buitenwijk.

Vernietigende nederlaag

Net als in de rest van het land gaan ook de inwoners van Ecatepec komende zondag naar de stembus. De Mexicanen zullen een nieuwe president, een nieuw federaal congres en meer dan vijfentwintighonderd lokale parlementariërs, gouverneurs en burgemeesters kiezen.

Alles wijst erop dat er een politieke aardverschuiving plaats zal vinden. De linkse oud-burgemeester van Mexico-Stad, Andrés Manuel López Obrador, loopt met zijn Beweging voor Nationale Vernieuwing (Morena) ver voor in de peilingen. De regerende Partij van de Institutionele Revolutie (PRI) van president Enrique Peña Nieto dreigt op een vernietigende nederlaag af te stevenen.

Wie het waarom achter die nakende machtswisseling zoekt, hoeft niet ver buiten Mexico-Stad te reizen.

"Alle problemen die Mexico heeft worden hier uitvergroot", zegt Amador. "De corruptie, het geweld, de armoede, de hopeloosheid. Ecatepec symboliseert het falen van de regering van Peña Nieto."

Stad die levens vernietigt

Socioloog Amador werkt hier nu bijna dertien jaar als docent aan een middelbare school. Dankzij zijn werk met jongeren heeft hij Ecatepec de afgelopen jaren van heel dichtbij leren kennen. En dat is niet altijd makkelijk, geeft hij toe. Hij is een imponerende verschijning, dankzij zijn lengte, zijn kort geschoren haar en zware wenkbrauwen. Maar als hij spreekt over de stad waar hij werkt, kijkt hij machteloos.

"Dit is een stad die levens vernietigt, vaak op de bruutste wijze", zegt hij peinzend. "Hier vind je alle problemen die Mexico heeft, maar dan geconcentreerd."

De cijfers geven hem gelijk. Volgens Coneval, het federale instituut dat het welzijn van de Mexicanen statistisch bijhoudt, leeft bijna de helft van de inwoners van de stad onder de armoedegrens. De betonnen jungle van Ecatepec is ook een van de gevaarlijkste plekken van het land. Tussen 2013 en 2017 werden hier bijna tweeduizend mensen om het leven gebracht. Jaarlijks worden er honderden gewapende roofovervallen en afpersingen door criminele bendes gemeld. De meeste inwoners van Ectepec geloven dat die cijfers slechts een vage afspiegeling van de werkelijkheid zijn: van een groot deel van de misdaden wordt geen aangifte gedaan.

Geweld tegen vrouwen

"In Ecatepec bestaat de Mexicaanse staat eigenlijk niet", legt Amador uit. "De politie is hier volledig corrupt en laat criminelen hun gang gaan. Mensen worden aan hun lot overgelaten. Ik zie het bij mij op school. Mijn leerlingen zien het nut van studeren niet in, want het enige wat ze kennen is armoede en geweld."

De problemen die Ecatepec kenmerken, komen in andere steden in Mexico ook voor, maar in één opzicht steekt de stad met kop en schouder boven de rest van het land uit: geweld tegen vrouwen. In 2015 en 2016 alleen al werden hier 626 vrouwen om het leven gebracht. Daarmee is Ecatepec de gevaarlijkste stad voor vrouwen in Mexico.

Symbool van die dramatische situatie is de Río de los Remedios, een smalle, zwaar vervuilde rivier aan de zuidrand van de stad. Het langzaam stromende, pikzwarte en stinkende water wordt al jaren gebruikt als dumpplaats voor lichamen, vooral van vrouwen. In 2014 werd de rivier gedregd, waarbij meer dan twintig lichamen van vrouwen werden gevonden. Het nieuws schokte het hele land, maar volgens bewoners van Ecatepec is er sindsdien weinig veranderd.

Tekst loopt door onder afbeelding.

"De federale, lokale en deelstaatautoriteiten tonen een verbijsterende desinteresse in het geweld tegen vrouwen in Ecatepec", vertelt Humberto Padgett, een onderzoeksjournalist en schrijver die de vrouwenmoorden in de stad al jaren onderzoekt. "Vrijwel geen enkele moord- of verkrachtingszaak wordt opgelost. Politie en Openbaar Ministerie tonen geen enkele interesse. Ze laten criminelen hun gang gaan. Ik heb zaken onderzocht waarbij de families van vermoorde meisjes door de politie werd gevraagd ze geld te betalen om onderzoek te doen."

Beloftes

Het was niet wat Enrique Peña Nieto beloofd had toen hij in 2012 tot president werd gekozen, met zo'n veertig procent van de stemmen. Peña Nieto trad aan met de belofte dat hij Mexico grondig zou gaan hervormen. Hij beloofde de Mexicanen een nieuwe tijd van voorspoed en veiligheid dankzij een serie aangekondigde 'structurele hervormingen'.

Onder zijn leiding werd de door de staat gemonopoliseerde olie-industrie opengesteld voor buitenlandse investeringen, wat lage benzineprijzen had moeten opleveren. Het onderwijs zou worden hervormd en verbeterd. Hij beloofde sterke economische groei en banen en hogere lonen. Het aantal moorden in het land dat sinds 2006 door drugsgeweld werd geteisterd zou worden gehalveerd.

Zes jaar later is weinig van die beloftes terechtgekomen. Het criminele geweld nam in de eerste jaren van zijn regering af, maar daarna groeide het weer sterk. Afgelopen jaar was zelfs het gewelddadigste in de recente historie van het land, met bijna dertigduizend moorden. Peña's veiligheidspolitiek is volgens critici precies dezelfde als die van zijn voorganger Felipe Calderón, die in 2006 duizenden militairen inzette tegen machtige drugsbendes en daarmee een conflict creëerde waarin inmiddels meer dan tweehonderdduizend mensen zijn omgebracht, vaak op gruwelijke wijze. Vrijwel geen enkele misdaad leidt tot een veroordeling.

Smeergeldaffaires

Ook is de armoede niet afgenomen. Sterker nog, volgens officiële cijfers was het aantal armen, dat toch al rond de helft van de bevolking lag, in 2016 zelfs licht gestegen ten opzichte van het jaar dat Peña aantrad.

Peña's beloftes de corruptie aan te pakken bleken tenslotte ook een wassen neus. Zijn regering werd van meet af aan geplaagd door schandalen. Tenminste veertien gouverneurs, grotendeels van de partij van de president, zitten op dit moment vast of zijn voorwerp van onderzoek in smeergeldaffaires. Net als andere landen in Latijns-Amerika wordt de Braziliaanse aannemer Odebrecht ervan verdacht in Mexico smeergeld te hebben betaald aan regeringsfunctionarissen, maar in tegenstelling tot andere landen kwam in Mexico nooit een onderzoek van de grond.

Peña Nieto zelf blijft ook niet buiten schot. In november 2014 werd bekend dat zijn vrouw, actrice Angélica Rivera, voor zeven miljoen dollar een villa had gekocht in Mexico-Stad van een aannemer die onder Peña Nieto's regering voor miljarden aan overheidscontracten had gekregen. Peña werd uiteindelijk in intern onderzoek door de federale regering vrijgesproken, maar dat onderzoek werd geleid door een persoonlijke vriend van de president. En na jaren gesteggel in het Congres is intussen ook nog steeds geen federale anticorruptie-aanklager benoemd.

Volkswoede

De gebroken beloftes van Enrique Peña Nieto worden in Ecatepec overal gevoeld. "De situatie is hier de afgelopen jaren alleen maar verergerd. Er is hier nu meer gewelddadige criminaliteit dan zes jaar geleden", vertelt Nataly Quintero, die als advocaat werkt voor mensenrechtenorganisatie Propuesta Cívica in Mexico-Stad en in Ecatepec woont. "Als inwoners van deze stad hebben we niet gemerkt dat er ook maar enigszins werd geïnvesteerd in de veiligheid, in betere politie, in het oplossen van misdaden."

Activisten als Quintero wijzen vooral op het vrouwengeweld als teken dat de regering-Peña haar beloften omtrent veiligheid nooit is nagekomen. Op 31 juli 2015 werden in elf gemeenten in Estado de México, waaronder Ecatepec, speciale maatregelen aangekondigd door de federale regering om geweld tegen vrouwen tegen te gaan. Maar de maatregel, die 'gender alert' wordt genoemd, had geen enkel effect; het geweld nam in de jaren daarop alleen maar toe.

Zelfs de beloofde verlaging van de benzineprijzen dankzij het gedeeltelijk privatiseren van de Mexicaanse olie-industrie kwam er nooit. Sterker nog, begin 2017 gebeurde het tegenovergestelde: van de ene op de andere dag knalden de benzineprijzen sterk omhoog. Het leidde in het hele land tot demonstraties, volkswoede en zelfs plunderingen. Juist hier in Ecatepec werden die gevolgen gevoeld. Met name in het zuiden van de stad werden tientallen winkels leeggeroofd.

Maffia van de macht

"Er liepen hier ineens allemaal groepen plunderaars rond, die in winkels inbraken en alles stalen", vertelt Erika Linares, die een klein winkeltje in de wijk Valle de Anáhuac heeft. "Ik had geluk, mijn winkel bleef buiten schot, maar het was hier lang heel onrustig. Sommige winkels zijn toen helemaal leeggehaald."

Net als bijna iedereen in Ecatepec vindt ook Linares dat de regering van Peña Nieto niets voor haar stad heeft gedaan. "De armoede is alleen maar toegenomen, er is meer misdaad. Het tegenovergestelde van wat hij heeft beloofd is gebeurd."

Tekst loopt door onder afbeelding.

Het mag dan ook niet verbazen dat een verkiezingsbijeenkomst van de linkse presidentskandidaat Andrés Manuel López Obrador in Ecatepec vorige week meer dan tienduizend mensen trok. De boodschap van de oud-burgemeester van Mexico-Stad, in de volksmond AMLO genoemd, is er een van strijd tegen corruptie, criminaliteit en tegen wat hij de 'maffia van de macht noemt', de heersende politieke klasse waartoe Peña Nieto behoort.

In Ecatepec slaat zijn boodschap in ieder geval aan. Net als in de rest van het land worden de mensen hier niet warm van José Antonio Meade, oud-minister van onder andere buitenlandse zaken en financiën en de kandidaat van Peña Nieto's PRI, die derde in de peilingen staat, op bijna dertig procent van López Obrador. Met de persoon Meade, een aimabele technocraat die in het algemeen als bijzonder capabel wordt gezien, heeft dat weinig te maken.

"De verkiezingen gaan vooral over de PRI, over Peña Nieto en over de gebroken beloftes van de afgelopen zes jaar", zegt leraar Manuel Amador. "De mensen in Ecatepec, de Mexicanen, voelen zich in de steek gelaten en ze willen verandering."

Lees ook:

Mexicaanse verkiezingscampagne geteisterd door geweld

Criminele bendes zijn in Mexico een belangrijke politieke speler geworden. Ze gebruiken geweld als drukmiddel.

De president zal zelf niet corrupt zijn, belooft hij de Mexicanen

Andrés Manuel López Obrador, de koploper in de peilingen voor de Mexicaanse presidentsverkiezingen van 1 juli aanstaande, stelt dat hij gaat afrekenen met de corruptie in Mexico. Hoe hij dat precies gaat doen is niet echt duidelijk.