De menselijke komedie

De schrijver:
Volgens de filosoof Jacques De Visscher (1943) draait filosofie om de verheldering van ons bestaan. En je kunt dat bestaan alleen verhelderen als je in staat bent je te verwonderen. "Zonder gissen", zei hij ooit, "zonder verwondering, zou er nooit de behoefte aan filosofie ontstaan. De filosofie kan dus, door bij die verwondering te beginnen en te proberen systematisch te werk te gaan, een beetje helpen bij het erhellen, het verhelderen van ons leven."

Bij die verheldering gebruikt De Visscher - hij studeerde ooit binnenhuisarchitectuur en moraalwetenschap en is emeritus hoogleraar filosofie en literatuur aan de Radboud Universiteit Nijmegen - graag literaire werken, muziekstukken en films. Deze kunstwerken inspireren ons, maar presenteren ons ook beelden, personen, situaties waardoor we volgens hem ons eigen leven beter kunnen begrijpen.

Zijn filosofie:
Wat gebeurt er met ons brave burgers als we horen dat Silvio Berlusconi het achterste van Angela Merkel omschrijft als een 'onneukbare dikke kont'? Er vlamt woede in ons op: Belusconi leidt een land dat veroordeeld is tot de bedelstaf, en als zo'n man zijn redder in nood tot op het bot vernedert, brengt hij heel Europa naar de rand van de afgrond. Of we schieten in de lach - ook al beseffen we tegelijkertijd alle mogelijke kwalijke gevolgen van deze mispeer. Hoe kan dat? Omdat de één in staat is het groteske van de situatie in te zien, en de ander niet.

De Visscher onderzoekt in dit boek dat groteske. Daarvoor gebruikt hij fragmenten uit zowel antieke en middeleeuwse romans, waaronder 'Van den vos Reynaerde', als uit de premoderne en moderne literatuur, waaronder het werk van Rabelais, Cervantes, Flaubert, en Kafka. Maar ook het filmoeuvre van Federico Fellini blijkt hier geschikt voor.

Zo leren we aan de hand van een fenomenaal fragment uit 'Van den vos Reynaerde' inzien dat de wereld van koning Nobel en zijn onderdanen tegelijkertijd wreed en komisch is. En vooral het woordje 'tegelijkertijd' is van belang, omdat we geneigd zijn de ene situatie wreed te vinden en de andere hilarisch, de ene begrijpelijk en de andere absurd.

Mooiste zin:
'Het vergeten van die komische kant treedt voor onze kritische omgeving overduidelijk aan het licht als we te ernstig, te redelijk en te wijs willen zijn, als onze ernst in fanatisme omslaat, onze redelijkheid in rationalisme en onze wijsheid in wijsneuzerigheid.'

Dikste zin:
'En toch hebben de reformatie met de individualisering van het geloof en de theologia crusis, de Aufklärung met de emancipatie en verzelfstandiging van de ratio, de secularisatie met de onttovering en verzakelijking van de wereld, de (afgedwongen) arbeid voor iedereen, de persvrijheid, de amusementsindustrie, het grote aanbod aan televisieprogramma's en de ontplooiing van de geneeskunde die het leven zoveel langer heeft gemaakt de mensen niet vrolijker gestemd.'

Af en toe slaat bij de schrijver zelf redelijkheid ook om in rationalisme, om over wijsneuzerigheid nog maar te zwijgen.

Reden om dit boek niet te lezen:
Als u ervan overtuigd bent dat het leven een tranendal is waar normen en waarden ver te zoeken zijn, dan mist u de ironische blik die nodig is om het groteske op waarde te schatten.

Reden om dit boek wel te lezen:
Het is niet gezegd dat een ironische blik niet te ontwikkelen is. De Visscher biedt een uitstekende bril om beter zicht te krijgen op, zoals hij zegt, de comédie humaine, die in onze condition humaine zit ingebakken. U leert dan inzien dat het groteske de ernst doorbreekt die te ernstig is, macht ontmannelijkt die te mannelijk is en belachelijk maakt waar te weinig lach is. Mocht dan blijken dat de boutade van Berlusconi verzonnen is door een journalist die uit is op de val van de Italiaanse premier, dan reageert u vast anders dan voor lezing van dit boek.

Trouw top-5 filosofie
1. Over de democratie in Amerika Alexis de Tocqueville

2. Het groteske Jacques De Visscher

3. Religie voor atheïsten Alain de Botton

4. Een (nieuwe) geschiedenis van de filosofie Jan Bor

5. Niet voor de winst Martha Nussbaum

undefined