De lokale multiplexkerk van de anglicanen

De anglicaanse kerk is rooms in stijl, maar protestants in theologie", zegt priester Grant Crowe van de All Saints-gemeente in Amersfoort. Dat verklaart ook waarom de Amersfoortse anglicanen zowel steun kregen van de lokale rooms-katholieke kerk als de protestantse kerken bij de start van hun nieuwe gemeente, nu een goed half jaar geleden. "Zij zien ons als een verrijking van het kerklandschap, en niet als een bedreiging."

Deze zondagochtend vindt er in Amersfoort tijdens de eucharistieviering een doop plaats. De Heilige Geest Kerk is afgeladen vol. Het gebouw heeft wat weg van een vliegtuighangar, omdat de overkapping licht bolt en een behoorlijke afstand overspant. Deze rooms-katholieke kerk stond lange tijd leeg, maar sinds december vorig jaar hebben de anglicanen er tijdelijk onderdak gekregen, een uitvloeisel van de hulp waar Crowe het over heeft.

Expats uit India en Irak

In westerse landen weten traditiegetrouw met name Angelsaksische expats de anglicaanse kerk te vinden. Omdat ze de taal kennen (de diensten zijn veelal in het Engels) en bekend zijn met de tradities en gewoonten van thuis. "Voor hen biedt de anglicaanse kerk een anker in het nieuwe land waar ze terechtkomen", zegt Crowe. In Nederland zijn de gemeenschappen in Eindhoven en Utrecht daar duidelijke voorbeelden van. In Amersfoort is dat minder het geval, hoewel ook hier expatgezinnen uit onder andere India en Irak zich hebben aangesloten.

In de doopdienst van deze ochtend hebben de kinderen een eigen rol. Meteen aan het begin worden ze naar voren geroepen, waar Crowe hen uitlegt wat het betekent om gedoopt te worden. Dan bidden ze samen kort en gaan de kinderen naar de ontvangstruimte, door de voorganger 'de crèche' genoemd. "Samen met de leden hebben we deze vorm bedacht", legt Crowe uit. "Dat is tekenend voor de anglicaanse kerk." De 41-jarige Noord-Ier spreekt van een multiplexkerk: iedere lokale kerkgemeenschap stemt haar activiteiten af op de behoeften die er leven onder de leden. Daardoor heeft iedere anglicaanse kerkgemeenschap een eigen karakter.

Die in Amersfoort is vrij traditioneel, met een goed bezochte zondagsdienst. Op andere plekken zijn er juist ook diensten op alternatieve tijdstippen. Dat kan op avonden door de week zijn, makkelijk voor ouders die op zondag met hun kroost sportclubjes af moeten. Crowe: "Door die flexibiliteit staan we midden in het moderne leven en dat maakt onze kerk aantrekkelijk."

Plotse groei

De anglicaanse kerk in Nederland groeide al een aantal jaren gestaag. Het aantal kerkgangers in Utrecht nam vrij plots toe door de toestroom van leden van de katholiek apostolische gemeente uit Amersfoort. In 2010 kwam deze kleine kerkelijke denominatie in de Benelux zonder voorganger te zitten. Hierdoor konden de katholiek apostolen geen sacramenten meer ontvangen en zo raakten ze op drift.

Sommigen van hen zochten onderdak bij de rooms-katholieke kerk, anderen bij protestantse gezindten. Maar het merendeel sloot zich aan bij de anglicaanse kerk. "Eigenlijk is dat ook erg logisch", zegt Lodewijk Westerbeek van Eerten. "Er zijn historische banden tussen de anglicanen en katholiek apostolen. Daarnaast ben ik als katholiek apostolisch gelovige getrouwd in een anglicaanse kerk en mijn kinderen en kleinkinderen zijn er gedoopt. Ik voel me hier dus thuis."

De anglicaanse Holy Trinity Church in Utrecht, waar de Amersfoortse kerkgemeente uit voortkomt, is een pittoresk Engels kerkje, dat simpelweg te klein was geworden om de toestroom van kerkgangers nog goed op te kunnen vangen. In 2014 werd besloten om twee diensten te houden op zondagmorgen. Maar omdat de diensten ook door steeds meer buitenlandse studenten werden bezocht, was die oplossing al snel niet meer toereikend om alle kerkgangers goed te kunnen huisvesten.

Aangezien veel katholiek apostolen die naar de anglicanen waren overgestapt uit Amersfoort en omgeving komen, was het logisch dat de nieuwe kerkgemeenschap in die stad gesticht zou worden. De Amersfoortse kerk is niet zelfstandig, maar onderdeel van de Utrechtse congregatie. Westerbeek van Eerten: "Toen we van start gingen, hoopten we in het eerste jaar op zo'n twintig tot dertig leden. Maar na zes maanden hebben we een gevulde kerk, met wekelijks tachtig tot wel honderd mensen in de banken. Zulke aantallen hadden we niet verwacht."

Nieuwe leden, nieuwe kerk

De multiplexbenadering van Crowe komt ook naar voren bij controversiële thema's. De anglicaanse kerk staat in dit deel van de wereld bekend als progressief, onder andere doordat vrouwen er priester kunnen worden. Maar de katholiek apostolen denken juist tamelijk conservatief over deze kwestie. "Op tal van onderwerpen hebben we ons aangepast, maar met een vrouwelijke voorganger zou ik grote moeite hebben", zegt Westerbeek van Eerten.

In Amersfoort is een vrouwelijke priester dus problematisch, terwijl daar in Utrecht weer makkelijker over wordt gedacht door de kerkgangers. En zo kan het dat binnen dezelfde congregatie grote verschillen bestaan, zonder dat dit tot spanningen leidt.

Niet alleen de aanwezigheid van expats en katholiek apostolen verklaart de groei van de anglicaanse kerk. Er zijn ook nieuwe leden die een Angelsaksische noch een katholiek apostolische achtergrond hebben. Toen Robert Prins met zijn gezin van Berlijn naar Leusden-Zuid verhuisde in 2014 sloot hij zich in eerste instantie aan bij een PKN-gemeente.

"We wilden naar de kerk in de plaats waar we woonden. Maar bij de Protestantse Kerk misten we toch wat aspecten. Een regelmatig avondmaal bijvoorbeeld. Verder is er ook veel vergrijzing in die gemeente. We hebben een zoontje van twee jaar en een nieuw kind op komst. We willen dat zij christelijke vrienden maken die ze over twintig jaar nog steeds kennen. Bij de PKN hadden we het idee dat dit niet zou gaan gebeuren."

De vrouw van Prins is Duitse en in Berlijn bezocht het gezin de lutherse kerk. "De anglicaanse liturgie lijkt erg op de lutherse. Daarnaast is er een goede mix van gebed, de preek, het avondmaal vieren en zang. En met al die gezinnen en jonge kinderen biedt de anglicaanse kerkgemeenschap in Amersfoort een goede basis voor ons gezin."

Prins heeft net als Westerbeek van Eerten moeite met een vrouwelijke voorganger. "Maar mijn vrouw denkt daar weer anders over. We hebben nu met Grant Crowe een priester over wie we erg te spreken zijn. Als de kwestie van een vrouwelijke voorganger hier ooit gaat spelen, dan zien we dan wel verder."

Over een jaar moeten de anglicanen de katholieke kerk waar ze nu in huizen verlaten. De zoektocht naar een nieuw gebouw zal niet makkelijk worden gezien het aantal kerkgangers, weet Westerbeek van Eerten. Hij was voorzitter van de werkgroep die de vestiging in de Heilige Geest Kerk wist te bewerkstellingen.

Maar ondanks deze uitdaging heeft hij alle vertrouwen. "Bij het vestigen van deze kerkgemeenschap worden we geleid door God. Ik maak me daarom absoluut geen zorgen, ook dit nieuwe kerkgebouw gaat er gewoon komen."

undefined

Twee stromingen, met de queen aan het hoofd

De kerk van Engeland werd gesticht in de zesde eeuw, door de benedictijnse monnik Augustinus van Canterbury. Ze bleef trouw aan het roomse gezag, tot koning Hendrik VIII aandrong op een breuk in 1534. Persoonlijke motieven waren de directe aanleiding voor dit schisma: Hendrik wilde af van zijn huwelijk met Catharina van Aragon, om te kunnen trouwen met zijn maîtresse, Anna Boleyn.

Sinds deze breuk staat de Engelse monarch aan het hoofd van de kerk, direct onder God. Na de koning of koningin heeft de aartsbisschop van Canterbury de belangrijkste positie. Momenteel bekleedt Justin Welby deze functie.

De Anglicaanse kerk kent twee hoofdstromingen, de High en de Low Church. De eerste heeft een liturgisch en rooms karakter, de tweede is meer evangelisch. De kerk heeft nu zo'n 85 miljoen leden, bij 44 lidkerken in de hele wereld. Het merendeel, 49 miljoen, woont in Engeland. In Nederland zijn naar schatting ruim tweeduizend actieve anglicanen.

undefined

Schisma door homohuwelijk?

De anglicaanse kerk is flink verdeeld door de verschillende opvattingen over het homohuwelijk. In met name Amerika en Canada zijn relaties tussen mensen van hetzelfde geslacht geen probleem. Daartegenover staan conservatievere anglicanen uit vooral Afrikaanse landen. Voor hen is acceptatie van homoseksuele relaties ondenkbaar. De kwestie kreeg een nieuwe dimensie toen Gene Robinson, openlijk homoseksueel, gewijd werd tot bisschop van New Hampshire en de Amerikaanse anglicanen het homohuwelijk invoerden.

In januari van dit jaar kwamen alle anglicaanse bisschoppen bijeen in het Britse Canterbury. Daar werden de Amerikaanse anglicanen voor drie jaar uitgesloten van beraadslagingen en beslissingen. Deze conservatieve overwinning kreeg afgelopen week een vervolg toen de Schotse episcopaalse kerk, die gelieerd is aan die van de anglicanen, de oorspronkelijke definitie van het huwelijk schrapte en daarmee het kerkelijk huwelijk feitelijk openstelde voor homo's. Het is nu aan aartsbisschop Welby om de eenheid te bewaren.

undefined