De levenslessen van Dehlia Timman : 'Dan maar geen perfecte dochter'

Les 1: Onderwijs alle kinderen even goed

"Mijn moeder is begin jaren zeventig op haar achttiende vanuit Suriname naar Nederland gekomen om psychologie te studeren. Suriname was toen nog een Nederlandse kolonie, dus zij kreeg goed basis- en voortgezet onderwijs, maar studeren kon je er niet. Mijn oma was alleenstaande moeder en heeft krom gelegen om haar dochter in Nederland te laten studeren. Het is een universele behoefte, denk ik, om ervoor te zorgen dat je kinderen het beter of minstens net zo goed doen als jijzelf.

In Suriname is het onderwijs schrikbarend slecht sinds Desi Bouterse er zit. Een onwetend volk stelt geen kritische vragen. En dat is funest voor een land dat zo rijk is aan grondstoffen, maar niet weet hoe ze in te zetten. Bouterse, in mijn optiek een moordenaar en dictator, denkt alleen aan zichzelf.

Zelf zat ik op diverse mooie scholen, maar dat is niet vanzelfsprekend voor alle kinderen.

Als je uit een gezin komt met hoogopgeleide ouders liggen alle kansen open, maar ben je geboren in een eenoudergezin met zeven kinderen in een achterstandswijk dan ziet je leven er anders uit. Kinderen uit migrantengezinnen krijgen significant lagere schooladviezen bij hetzelfde talent. Onderwijs moet een emancipatiemotor zijn, en die motor hapert. Daarom is D66 mijn partij. Ik wil lijsttrekker worden in Amsterdam en schreef een talentenprogramma voor kinderen met veel potentie uit een kansarm milieu."

Les 2: Kijk wat mensen wél kunnen

"Eigenlijk kom ik uit een PvdA-nest. Mijn moeder bleef na haar studie in Nederland. In die tijd stemden alle Surinamers PvdA, daar kon je als immigrant terecht. In de familie van mijn vader, schaakgrootmeester Jan Timman, stemden ze ook altijd PvdA. Zijn oudste broer waagde het ooit VVD te stemmen. Die is verketterd, het is nooit meer helemaal goed gekomen.

Toen ik achttien werd en mocht stemmen, werd het automatisch PvdA en dat bleef zo. Tot ik besloot dat ik mezelf verkiesbaar wilde stellen. Toen dacht ik: nu moet ik mijn eigen keuze maken en niet die van mijn ouders. Ik ben alle partijprogramma's langsgegaan en kwam uit bij D66.

Je achtergrond zou niet bepalend moeten zijn. Ik hoor zelf ook niet bij een bepaalde groep. Ik ben geboren in een huwelijk tussen twee verschillende culturen, de enige overlap was de taal. We woonden in Amsterdam-Zuid, waar ik op een volledig witte school zat. Soms mocht ik niet meedoen omdat ik bruin was. Dat deed pijn. Misschien heb ik wel twee studies gedaan om te bewijzen dat ik het kon.

Ik had het er laatst nog over met mijn nichtje. De zus van mijn vader is getrouwd met een Marokkaanse man. Mijn broertje en ik zijn Nederlands-Surinaams, mijn nichtjes zijn Nederlands-Marokkaans en hebben een Marokkaanse achternaam. Dat geeft al meer problemen. Mijn nichtje is ook heel slim, studeert medicijnen en is aan het promoveren, maar wat wij allebei merken is dat je nooit vanzelfsprekend tot de incrowd behoort. Dat is soms vervelend, maar tegelijkertijd wen je eraan. Dat is een kracht. Als je het accepteert, hoef je ook niet meer zo nodig ergens bij te horen. Daar word je zelfstandig en een onafhankelijk denker van."

Les 3: Moed is het overwinnen van angst

"Op Curaçao deed ik eens een duikcursus. Ik zat in zo'n klasje en we keken eerst een film waarin werd uitgelegd wat er allemaal mis kon gaan. Dat was nogal wat, aan ziektes en ongelukken en oh ja, er was ook geen ziekenhuis in de buurt, dus je zou met een helikopter opgehaald worden. Ik viel flauw. Er kwam een arts naar mijn hotelkamer, een lange Pakistaanse man met een nekbrace om. Hij onderzocht me en zei, vrij naar de beroemde uitspraak van president Roosevelt: 'My lady, the only thing you have is fear, and fear itself you must overcome.'

Het kwam erop neer dat mijn angst te groot was geworden, lichamelijk was ik prima in staat om te duiken. Ik ben het gewoon gaan doen en dat was zo'n bevrijding. Ik vond het geweldig. Het opende een heel nieuwe wereld."

Les 4: Begin gewoon opnieuw

"Het perfecte moment om een boom te planten was twintig jaar geleden. Het een na perfecte moment is nu. Dit Chinese gezegde moedigt aan in het heden te leven en vandaag te beginnen met wat je wilt bereiken. Het is nooit te laat om opnieuw te beginnen.

Ik ben op mijn dertigste gescheiden van de vader van mijn oudste zoon en dat was zeer pijnlijk. Het voelde alsof het leven dat ik tot dan toe had gekend opeens ophield. In feite was dat ook zo, want we waren al dertien jaar samen, hadden samen een huis, een kind, een bedrijf, en ik was bijna klaar met mijn tweede studie. In twee weken tijd moest ik mijn scriptie afronden, een nieuw huis vinden en een nieuwe baan. Destijds dacht ik echt niet: dit is een kans om opnieuw te beginnen, ik zat er middenin, ik voelde me ellendig, verloren en ik was bang om een alleenstaande moeder te zijn.

Toch kwam al vrij snel de gedachte: nu ga ik voor mezelf kiezen. Wat zijn mijn doelen, wat zijn mijn dromen? Die ga ik najagen. Ik wilde gemeenteraadslid worden. Dat is gelukt. En ik wilde ook weer een gezin. Niet meteen, ik moest even weinig van mannen weten, maar na verloop van tijd kwam ik iemand tegen van wie ik dacht: ja. En we kregen nog twee kinderen. Een tweeling."

Les 5: Zodra je zichtbaar jezelf kunt zijn, wordt alles beter

"Deze les is van Vera Bergkamp, een van mijn favoriete Tweede Kamerleden van D66. Een heel mooie, intelligente vrouw. Vera had het over haar seksuele geaardheid en dat haar leven beter werd op het moment dat ze kon vertellen dat ze lesbisch was. Daarna voelde ze zich vrijer. Een duidelijk verhaal en ik denk dat het opgaat voor alle aspecten in het leven. Op het moment dat je eerlijk kunt zijn tegenover jezelf, dat je je niet groot hoeft te houden of een beeld van jezelf hoeft op te houden, ben je misschien wat minder perfect maar kun je wel jezelf zijn. En ontstaat er ruimte om te doen waar je gelukkig van wordt.

(artikel loopt door onder foto)

Mijn moeder is ziek geworden toen ik twaalf was. Ze heeft een bipolaire stoornis en is manisch-depressief. Heel lang heb ik geprobeerd haar te helpen, te verzorgen, haar problemen op te lossen. Maar dat kan ik niet; haar ziekte gaat nooit over. Dan ben ik maar geen perfecte oudste dochter die haar moeder helpt. In de Surinaamse cultuur is dat best een dwingende boodschap. Het voelde als een heel egoïstische beslissing, maar tegelijkertijd is het mijn bevrijding geweest. Onder het juk van haar ziekte vandaan te komen.

Er is een erfelijke aanleg, dus ja, ik ben heel lang bang geweest die ziekte ook te krijgen. Die zit in je DNA en kan getriggerd worden. Mijn hele puberteit heeft het als een zwaard van Damocles boven mijn hoofd gehangen. Waardoor je jezelf enorm in de gaten houdt: is dit excessief, extravagant, ben ik nu depressief, manisch? In die zin is de scheiding echt een catharsis geweest. Ik dacht: ik heb nu zoveel ellende en stress, als ik het nu niet word... Maar het was niet zo, en dat gaf veel kracht en zelfvertrouwen om nieuwe dingen te ondernemen."

Les 6: Racisme zit ook in het oog van de ontvanger

"Tot mijn twaalfde had ik een onbekommerd leven. Mijn ouders waren gelukkig met elkaar, en dat voel je als kind. Mijn moeder was een exotisch element in het witte Amsterdam-Zuid, maar in de positieve zin van het woord. Ze kan goed koken, we hadden altijd aanloop en veel contacten in de buurt. Tot ze ziek werd. Toen voelde ze zich opeens permanent het slachtoffer van racisme. Ik zeg niet dat racisme niet bestaat en ik wil het zeker niet bagatelliseren, maar het is wel zo: ben je er ontvankelijk voor of niet? Want ik denk dat de omgeving van mijn moeder niet veranderde, zij veranderde."

Les 7: Woorden doen ertoe

"De kracht van het woord wordt vaak onderschat. Maar eenmaal uitgesproken kun je het nooit meer helemaal terugnemen. Dus denk goed na voordat je iemand een hufter, een leugenaar of een racist noemt. Het zijn woorden die het debat in rap tempo verharden en tegelijk ontkrachten. Als je de meeste Nederlanders als als racist bestempelt, omdat ze moeite hebben afscheid te nemen van een volksfeest dat zij nooit als racistisch hebben ervaren, gaan ze met de hakken in het zand staan. Dan geef je ze weinig ruimte om eens rustig na te denken en eventueel van standpunt te veranderen.

Van mij wordt vaak gezegd dat ik te genuanceerd ben, maar juist in de nuance kun je tot elkaar komen en oplossingen bedenken. Het leven is niet zwart-wit. Je kunt er vanuit verschillende perspectieven naar kijken. Dat heb ik van huis uit meegekregen, met een zwarte moeder die wel degelijk last had van zwarte Piet en een witte vader die zich van geen kwaad bewust was als we naar de intocht gingen kijken. Toen mijn moeder ziek werd, verslechterde het huwelijk van mijn ouders in rap tempo.

Mijn vader streed op dat moment om de wereldtitel schaken, dat gaf extra druk. Ze hebben nog acht jaar verbeten ruzie gemaakt en het eindigde in een vechtscheiding, waarin ze alles kapot hebben gemaakt wat ze hadden opgebouwd. En ze hebben mij en mijn broertje daarin betrokken, als pionnen.

In die tijd ben ik heel hard tegen mijn vader geweest. Ik zei dingen waar ik hem later excuses voor heb aangeboden, maar hij heeft er veel verdriet van gehad. Nu vind ik wel dat je dat als ouder moet snappen dat het uit die situatie voortkomt. Ik was jong, ik wist niet wat me overkwam en zij hadden ervoor moeten zorgen dat mijn broertje en ik geen partij hoefden te kiezen. Dat neemt niet weg dat ik graag wat milder was geweest. Ik heb hem gekwetst met mijn woorden."

Les 8: Heb geen spijt van de dingen die je doet

"Soms is het gewoon gaaf om iets te doen. Er zijn altijd nadelen en risico's, maar als je voelt dat je een richting op moet gaan - in het Engels zo mooi The Call genoemd - moet je het doen. Ik denk dat je pas spijt krijgt als je die stem negeert. Omdat je je altijd blijft afvragen hoe het had uitgepakt.

Ik ga nu voor het lijsttrekkerschap van de grootste partij van Amsterdam. En kan daarbij enorm op mijn bek gaan. Maar dat maakt me niet uit, ik voel dat ik word voortgestuwd, bijna vanuit mijn voorouders. Toen ik gemeenteraadslid werd, hoorde ik pas dat mijn oma van vaderskant ook raadslid is geweest in Delft voor de PvdA. Ik schijn sowieso op haar te lijken: eigenwijs, gevoel voor wiskunde - zij was een van de eerste vrouwen in Nederland die afstudeerden in wiskunde - en een mentaliteit van nooit klagen. Het zijn van die toevalligheden die maken dat je denkt: dit klopt."

Dehlia Timman

Dehlia Timman (Amsterdam,

1979) is de dochter van schaakgrootmeester Jan Timman en de Surinaamse Ilse-Marie Dorff en de zus van Arthur Timman (34). Ze groeide op in een intellectueel milieu in Amsterdam-Zuid en studeerde rechten en economie aan de UvA. Sinds 2014 is Timman D66-raadslid in Amsterdam met onderwijs, jeugdzorg en diversiteit in haar portefeuille. Ze is kandidaat voor het lijsttrekkerschap van D66 Amsterdam.

Dehlia Timman is getrouwd en heeft drie kinderen.