'De leerling centraal' is een risicovolle trend
De Onderwijsraad waarschuwt voor ongewenste maatschappelijke effecten van individualisering in het onderwijs.
Individualisering is een trend in het onderwijs, de leerling moet er ‘centraal’ staan. Maar de Onderwijsraad is in een rapport dat dinsdag aan minister Bussemaker werd aangeboden kritisch over die ontwikkeling op scholen. “’De leerling centraal’ is een diffuus begrip”, zegt voorzitter Henriëtte Maassen van den Brink. “Wat bedoelen scholen ermee? Pedagogiek, didactiek of de manier waarop het onderwijs georganiseerd is?” En dan wordt de term ook nog op een bestuurlijk niveau gebruikt als het gaat over het vergroten van individuele kansen door maatwerkdiploma’s of het recht om vanuit het vmbo door te stromen naar de havo. “En van al die invalshoeken is niet eens aangetoond dat het onderwijs ermee geholpen is.”
Sterker nog, de leerling centraal stellen kan volgens de Onderwijsraad soms afbreuk doen aan de maatschappelijke doelen van het onderwijs. Een kind dat met een tablet in de klas zijn gepersonaliseerde onderwijsprogramma volgt zonder aansluiting te hebben bij andere leerlingen, socialiseert onvoldoende. Hij leert zich niet te verhouden tot andere groepen. En in een stad waar brede scholengemeenschappen verdwijnen omdat sommige ouders en kinderen bij een vrije schoolkeuze nu eenmaal eerder voor de eigen ‘soort’ kiezen, zal de segregatie toenemen. “Wij vinden dat de overheid ervoor moet zorgen dat als individuele belangen botsen met maatschappelijke, die laatste voorrang krijgen.”
Ad hoc- regelgeving
De Onderwijsraad ziet hoe de Tweede Kamer de afgelopen jaren wetten en regels heeft aangenomen die de trend van ‘maatwerk’ in het onderwijs moesten bevorderen. ‘Ad hoc- regelgeving’ noemt de raad die. De meest in het oog springende is waarschijnlijk het leidende schooladvies, waarbij niet langer de cito-toets, maar het advies van de leerkracht in groep 8 de doorslag geeft voor de overstap naar een middelbare- schoolniveau. “Regels die razendsnel door het parlement geloodst werden, en waarvan we nu moeten vaststellen dat die ongewenste maatschappelijke bijeffecten hebben”, zegt Maassen van den Brink. Immers, de leerkracht blijkt minder objectief dan de cito-toets: kinderen worden, soms onbewust, mede beoordeeld op hun thuissituatie. Hun kansen in het onderwijs nemen daardoor alleen maar af. “We hebben de afgelopen kabinetsperiode veel gefragmenteerd beleid gezien, gericht op incidentele doelen, waarvan de consequenties onvoldoende doordacht zijn.”
En er staan nog wat maatregelen voor individuele keuzevrijheid in het onderwijs op stapel. Er moet een ‘maatwerkdiploma’ komen, waar leerlingen per vak eindexamen kunnen doen op vmbo-, havo- of vwo- niveau. Vmbo’ers zouden het recht moeten krijgen om door te stromen naar de havo. En deze week gaat er al een wetsvoorstel naar de Tweede Kamer om het gemakkelijker te maken om bijzondere scholen te stichten. De Onderwijsraad houdt steeds de maatschappelijke belangen in de gaten. “Hoe bijzonder moet het bijzonder onderwijs zijn?”, zegt Maassen van den Brink. “Je wilt niet dat groepen in de samenleving hun eigen scholen gaan stichten waardoor de segregatie toeneemt.”
Je kunt ouders niet zoveel kwalijk nemen, vindt Maassen van de Brink. "Zij willen het beste voor hun kind." Toch hoopt ze wel dat ouders, scholen, gemeenten en de Tweede Kamer meer gaan staan voor de publieke taak die het onderwijs ook heeft. Iedere tien jaar zie je de tijdgeest daarin weer veranderen. "Er is de vorige eeuw steeds een slingerbeweging van aandacht voor het kindgerichte onderwijs naar het meer rigide onderwijs met een bepaalde leerstof per schooljaar, en weer terug. Dat begon al in de tijden van Maria Montessori en andere reformpedagogen. Het verschil is wel dat de discussie toen vooral ideologisch was. Het ging om pedagogiek en didactiek. Nu hebben we het met 'de leerling centraal' ook over het inrichten van de school met gepersonaliseerd leren met een tablet, en zelfs over het hele onderwijsstelsel van diploma's en doorstroomrechten. Scholen en beleidsmakers hebben het dus heel vaak niet over hetzelfde. Dat maakt het allemaal nog een stuk ingewikkelder. Wij roepen op om, ondanks de trend, toch steeds rustig te blijven kijken naar de effecten van individualisering in het onderwijs op de lange termijn."
