De langst vastzittende gevangene van Franco

Geboren worden op je 42ste is heel ernstig", liet een al op leeftijd zijnde Marcos Ana zich eens ontvallen. Zijn constatering sneed hout, want de decennia tussen zijn tienerjaren en volwassenheid waren door gevangenschap compleet tenietgedaan.

Als Ana begin jaren zestig, na 23 jaar cel onder het regime van dictator Francisco Franco (1892-1975), met zijn ogen knippert terwijl hij de gevangenis in Burgos uitloopt, voelt dit voor hem als een geboorte; zijn leven moet als veertiger nog beginnen.

Sinds zijn 19de had Ana niet veel meer dan tralies gezien. Geboren in een streng katholiek gezin in een gehucht in de West-Spaanse provincie Salamanca, transformeert hij als jonge tiener tot militant communist.

Tijdens de Spaanse Burgeroorlog (1936-1939) vecht hij aan republikeinse zijde in de bergen rond Madrid, maar vanwege zijn jeugdige leeftijd wordt hij aanvankelijk naar huis gestuurd. Toch blijft hij politiek actief en belandt later toch weer op het slagveld.

De oorlog raakt hem recht in zijn hart als zijn vader omkomt bij een bombardement. Als Franco de overwinning ruikt, wacht Ana in de haven van Alicante tevergeefs op een boot die hem zal ontzetten. In plaats daarvan wordt hij gevangengenomen. Hij ontsnapt en vertrekt te voet naar Madrid, waar hij opnieuw in de kraag wordt gevat.

De daaropvolgende jaren ziet Ana talloze gevangenissen. Hij wordt maar liefst drie keer ter dood veroordeeld, hoewel zijn straf nooit uitgevoerd zal worden. "Er bestaat zoiets als een revolutionaire mystiek, vergelijkbaar met die uit het christendom", vertelde Ana over wat hem op de been hield tijdens de martelingen die hij onderging.

Uit overlevingsdrang gaat Ana, die toen nog bekendstond als Macarro Castillo, dichten. Zijn nom de plume wordt de samenvoeging van de voornaam van zijn vader en zijn moeder. Marcos Ana is geboren.

Maar zijn strijdbare schrijfsels blijven niet binnen de gevangenismuren. Zij worden naar buiten gesmokkeld en groeien uit tot een morele ruggesteun voor Franco's tegenstanders. Zijn naam zingt rond in internationale kringen, waardoor een krachtige lobby van de grond komt die zich sterk maakt voor zijn vrijlating. Na ruim twee decennia gevangenschap kwam de gratie van Franco er eindelijk.

Maar hoe gaat een man, 'die op zijn 42ste wordt geboren' om met deze vrijheid? De ontwenning van het gevang was als afkicken van een drug. Van open ruimtes werd hij duizelig en op straat liep hij in het begin naar eigen zeggen met gesloten ogen, omdat hij het zonlicht nauwelijks kon verdragen.

Zijn medicijn was 'reizen', zoals Ana het eufemistisch noemde. Want vrijblijvend waren de tochten niet. Het was ballingschap; als communist die zich inzette voor andere politieke gevangenen kon Ana niet in Franco's Spanje blijven.

Door zijn buitenlandse omzwervingen hevrond hij wel de zin in het leven. In Parijs ontmoette hij zijn vrouw. In Frankrijk en Chili omringde hij zich met figuren als filosoof Sartre en dichter Neruda. Pas na Franco's dood keerde hij in 1976 terug naar Spanje.

Tot op de dag van vandaag echoën Ana's gedichten door in democratisch Spanje als levendige herinneringen aan de gruwelen van de dictatuur. Zijn monumentale werk is belangrijk voor veel Spanjaarden, want het dictatoriale verleden is slecht verwerkt.

Even buiten Madrid staat het mausoleum van Franco nog fier overeind en tienduizenden nabestaanden zoeken nog naar vermiste familieleden. In Salamanca - waar Ana werd geboren - is het archief van de Burgeroorlog gehuisvest, maar een nationaal museum over de broederstrijd en de dictatuur ontbreekt. "De transitie (naar democratie in 1978) was bijna een decreet voor straffeloosheid", zei Ana hierover. "We hebben de bladzijde omgeslagen, maar we hebben niet gezien wat we hebben geschreven."

Donderdag overleed de communistische poëet op 96-jarige leeftijd (of in het 54ste jaar sinds zijn geborte op z'n 42ste). Honderden belangstellenden, onder wie veel vakbondsleden en communisten, woonden zaterdag het afscheid van Ana bij. Het nieuws over de dood van Fidel Castro was net bekend. De dichter zag zijn droom van een egalitaire samenleving nooit in vervulling gaan. Maar daarop hopen deed hij tot zijn laatste dag. Op het podium stond dan ook een enorm bloemstuk met een felrode hamer en sikkel.

undefined