De huisgemaakte roman rukt op

Arnon Grunberg, Griet Op de Beeck, Herman Koch, Connie Palmen, Adriaan van Dis; ze komen aan aandacht niks tekort. Daar zorgen ze zelf voor door goede boeken te schrijven en daar zorgt de uitgever voor door die boeken te redigeren, te voorzien van een omslag, te drukken en te promoten. Maar hoe zit het met al die schrijvers die ónder de top zitten? Of dáár weer onder? Daar weten lezers vaak het bestaan niet eens van. Zulke auteurs kunnen drie dingen doen. 1: Gewoon doorschrijven en bij dezelfde uitgever blijven. 2: Vertrekken naar een andere uitgever. 3: Zelf uitgever worden.

Reinold Vugs koos voor het laatste. Onlangs verscheen met de roman 'Syberg' alweer zijn vijfde in eigen beheer uitgegeven boek. "Zo bepaal ik helemaal zelf hoe mijn boek eruit komt te zien en of ik bijvoorbeeld wel of geen redacteur inhuur." Eerdere boeken van Vugs verschenen overigens wel bij uitgevers, waaronder zijn Bordewijk-biografie uit 1995.

Nu is self-publishing al zo oud als de digitale snelweg naar Rome, maar tot voor kort ging het dan vooral om non-fictie. Kookboeken, familiekronieken, fotoboeken, dat soort werk. Sinds niemand zijn leven meer zeker is in boekenland, lijkt het tij gekeerd en storten ook bewezen romanschrijvers zich op het in eigen beheer uitgeven van hun roman. Volgens Vugs is dat uit literaire noodzaak, als diep verlangen om dat boek te schrijven en publiceren. Maar ook uit onvrede, omdat een uitgever ze niet heeft gebracht waarop was gehoopt. Vugs: "Ik zie dat het een vlucht neemt. Er zijn duizenden schrijvers in Nederland die goed zijn maar niet gezien worden. Bovendien is de techniek om het te doen nu toegankelijk."

Te weinig aandacht

Vugs snapt het wel, hoe de traditionele keten van het boeken uitgeven werkt. Dat ieder gerenommeerd uitgeefhuis, zoals De Bezige Bij, Atlas Contact, Querido, Prometheus, Van Oorschot en noem ze maar op, een select groepje elite-auteurs op het podium hijst omdat van hen het heil verwacht wordt. Omdat daar de hele tent op draait. De rest van de auteurs is óók goed, geen misverstand. Maar neem me niet kwalijk, waarde auteur, klinkt het vaak aan de Amsterdamse grachten: 'wij kunnen niet van ieder boek een bestseller maken'.

Vugs: "Traditionele uitgeverijen zitten ook een beetje gevangen in die keten. Met als gevolg dat naar 90 procent van de schrijvers in hun fonds veel te weinig aandacht en zorg uitgaat. Zelfs de bekendere namen hebben weinig zeggenschap over hun boek en alles daar omheen. Hoeveel kanonnen zijn er nu in Nederland die alles zelf mogen bepalen?"

Bitter weinig, wil hij maar zeggen.

En ondanks dat gebrek aan zelfbeschikking, begrijpt Vugs heel goed dat de meeste auteurs - desnoods tegen beter weten in - hun uitgever voor altijd en eeuwig trouw blijven. Want je zit toch maar mooi bij die deftige Bezige Bij. Of bij dat hippe Lebowski, het naar literatuur ruikende Van Oorschot, of dat aaibare Das Mag. "Natuurlijk. Prachtig. Dat zijn toch A-merken, kwaliteitskeurmerken. Maar hoe vaak hoor je niet dat debutanten daar enthousiast beginnen, maar na een tijdje gefrustreerd raken omdat hun uitgever - vaak onderdeel van een concern met aandeelhouders - alleen maar kijkt naar rendement?"

Fooitje

Als Vugs eerlijk is, vindt hij dat de meeste auteurs worden afgescheept met een fooi. "Dus wat voor risico loop je als je het zelf doet? Voor ongeveer 1000 euro heb je een mooi opgemaakt boek, inclusief coverontwerp."

Vugs' nieuwe roman oogt inderdaad gelikt. Mooi omslag, lettertype en bladspiegel in orde; niks geks aan te bekennen, 'Syberg' misstaat in geen enkele boekwinkel. Het grote probleem van het in eigen beheer uitgeven is alleen nog: Hoe krijg je die huisgemaakte literaire trots daar in de schappen? Daarvoor moet ten eerste het vooroordeel de wereld uit dat zelf uitgegeven boeken per definitie slecht zijn. "Natuurlijk, er zitten veel goedbedoelde familieboekjes bij, waar niet door te komen is. Maar het idee dat een boek dat niet bij een reguliere uitgeverij is verschenen, automatisch een slecht boek is, klopt niet. Soms past jouw boek niet in het fonds van een uitgever, of heb je pech met timing omdat bijvoorbeeld historische romans domweg uit de mode zijn. Ik heb ook wel meegemaakt dat een uitgever mijn boek heel goed vond maar dat hij eerlijk zei: 'Ik heb nu twee debutanten en die gaan voor'. Over wat goed is en wat slecht, daar kun je trouwens over blijven twisten."

Het is uiteindelijk de lezer, wil Vugs maar zeggen, die bepaalt of een boek de moeite waard is. Blijft staan dat die lezer dan wel moet weten waar hij die al of niet huisgemaakte literatuur kan vinden. Met het online presentatieplatform BoekenSpot, dat vandaag de lucht in gaat, denkt Vugs, samen met René en Sander Knijnenburg, een goede oplossing te hebben gevonden voor schrijvers die wel een boek hebben, maar nog geen goed podium. Op de site kan onder meer op auteur en genre worden gezocht en kunnen boeken worden besteld. Auteurs kunnen er ook in een paar muisklikken hun eigen pagina aanmaken. In de toekomst wil Vugs het platform ook inzetten voor andere initiatieven. "Een alternatief Boekenbal, of zo."

Hij benadrukt dat BoekenSpot er voor alle schrijvers is, dus ook auteurs die wel een uitgever hebben. "Het is geen anti-uitgeversplatform, integendeel. Ze zijn van harte welkom."

Hilda Spruit, auteur

Ze kunnen zeggen wat ze willen van schrijvers die zelf hun boek uitgeven, maar dat er niemand op die boeken zit te wachten is lang niet altijd waar. Kijk naar Hilda Spruit. Ze won vorig jaar de Jonge Jury Debuutprijs voor haar Young Adultboek 'Geestverwanten', en dat werkte als een springplank naar zelfstandigheid. "Zonder die prijs was het een stuk lastiger geweest om mijn boek aan de man te brengen. Promoten is het allermoeilijkste", zegt Spruit.

Hoewel ze al onderdak had bij een uitgeverij, besloot ze toch om voor zichzelf te beginnen. "Ik dacht: joh, weet je, dat kan ik zelf ook. Het geeft een groot stuk vrijheid. Bij een signeersessie neem ik nu zelf mijn boeken mee."

Signeersessies in boekwinkels door het hele land zijn voor Spruit een goede manier om haar publiek te bereiken. Volgens haar zien boekhandels schrijvers graag komen omdat winkeliers er belang bij hebben dat er reuring in de zaak is. Ook op sociale media is ze actief: Spruit heeft 4000 vrienden op Facebook en post ook van alles op Instagram. Al vindt ze het een hele klus om bij te houden. Bovendien werkt ze ook nog als creditmanager bij een IT-bedrijf. "Ik ben een perfectionist en een volhouder. Even snel iets doen, werkt niet in uitgeversland. Ik heb dan ook een vormgeefster, een illustrator en een redacteur. Zelf uitgeven is veel, maar leuk werk."

Komt Spruit nog wel aan schrijven toe nu ze alles zelf doet? "Dat is wel een groot nadeel. Lezers schreeuwen om een vervolg maar daar is nauwelijks tijd voor."

Ton Vogels, auteur

'Wolfskind' heet de in eigen beheer uitgegeven roman van Ton Vogels; het boek gaat over de ontdekking van het Romeinse aquaduct bij Nijmegen. Zijn debuutroman 'De duivel van Vico' bracht hij wél uit via een uitgeverij.

Voor Vogels is naast het schrijven het ondernemerschap, het avontuur ook een belangrijke drijfveer om zelf met zijn boek de boer op te gaan. "De kans om er rijk van te worden is klein maar als lezers er enthousiast van worden en ik ben uit de kosten dan is de missie voor mij geslaagd."

Vogels - die al bij Prometheus publiceerde - ziet om zich heen steeds vaker dat auteurs hun eigen werk publiceren. Volgens hem kampen uitgeverijen met een 'afgenomen toegevoegde waarde': "Onder andere doordat het makkelijker is geworden om zelf je boek uit te geven. Het zogenaamde kwaliteitskeurmerk dat een uitgever altijd was is bovendien geen garantie voor succes. Ook als je als schrijver bij een uitgeverij zit is het lastig om aandacht te krijgen met je boek."

Vogels merkt dat boekhandelaren ook heel open staan voor de literaire doe-het-zelver. Toch weet hij nog niet zeker of zijn volgende roman ook door hemzelf zal worden gepubliceerd: "Het voordeel is dat je alles in eigen hand hebt maar het nadeel is dat het héél veel werk is."

Lisa Kuitert, boekwetenschapper

"Er is wel wat aan het veranderen. De heilige graal in boekenland is aandacht. Zonder aandacht wordt je boek niet gezien, dus niet verkocht. Boekwinkels en reguliere uitgeverijen selecteren noodgedwongen, je moet immers je boeken wel een beetje aandacht kunnen geven, zorgen dat ze opvallen. Dus slaan uitgevers ook boeken af. Maar aandacht kun je als beginnend schrijver ook via andere kanalen vinden en dat is iets van deze tijd: communities. Vooral voor 'niche'-genres als young adult, vloggers of sommige poëzie is de community een optie, en daar wordt veel met self publishing gewerkt. Vaak gaat het om groepen mensen die toch al niet zo frequent naar de boekwinkel gaan en die het dus prima vinden om via een website van hun community de self-published boeken te bestellen.

Voor self-published auteurs is het lastig om op te vallen omdat niemand de naam kent. Zoeken op 'auteur' zal dus niet gebeuren, en romans worden toch zelden op 'onderwerp' gekozen. Voor een literaire roman is de selectie van de uitgever toch nog altijd een zeer gewaardeerde hobbel die genomen moet worden. Je kunt daar als consument alleen maar blij mee zijn. Uit een onderzoek van enkele jaren geleden bleek dat waarschijnlijk een miljoen Nederlanders 'schrijven' als hobby heeft, en van die groep hebben er 20.000 een roman in de la. 99 procent daarvan is echt niet goed, daar durf ik mijn hand wel voor in het vuur te steken. Wil je die als lezer voor je neus krijgen? Vergeet niet dat je voor lezen, anders dan voor muziek luisteren via Spotify, een enorme tijdsinvestering doet. Dan wil je je niet bekocht voelen. Daarvoor zorgt de uitgeverij en de boekwinkel, zoveel als mogelijk is.

Er is het selfpublishing-initiatief van Paulien Cornelisse, die alles in eigen hand hield. Maar daarvoor heeft ze wel een aantal professionals moeten inhuren. Als je schrijver bent wil je schrijven en niet telefoneren, boekhouden, websites bijwerken en facturen uitschrijven. Het enige verschil met een reguliere uitgeverij is dan dat er freelancers aan werken en dat er een eigen logo op de rug van het boek kan."