De grootste vijand van de aardappelboer wordt eindelijk verslagen

Zijn naam komt uit het Grieks en betekent zoiets als ‘plantenvernietiger’: de ziekte phytophthora is de grootste vijand van iedere aardappelboer. Die zorgt ervoor dat de knol van de aardappel gaat rotten en dat de stengel en de bladeren eerst bruin kleuren en daarna afsterven.

Vooral in koele, natte zomers kan de ziekteverwekker zich snel verspreiden en in het Nederlandse klimaat gedijt hij uitstekend. Het kletsnatte groeiseizoen van 2016 was voor phytophthora ideaal. Aardappelboeren hadden nog nooit zo’n enorme uitbraak van de aardappelziekte meegemaakt. Vooral biologische boeren zaten met hun handen in het haar, omdat zij geen chemische bestrijdingsmiddelen mogen inzetten als ziektebestrijder.

Gesjoemel

Sommige bioboeren zagen geen andere oplossing dan sjoemelen: zij gingen de ziekte te lijf met koperoxichloride. In lage doseringen mogen biologische akkerbouwers dat toepassen als bemesting, maar in hogere doseringen werkt het tegen aardappelziekte. Alleen is koper als gewasbeschermingsmiddel in Nederland niet toegestaan. Het gesjoemel kwam aan het licht en leidde vorig jaar tot Kamervragen. Staatssecretaris Van Dam was helder: boeren die koper inzetten tegen phytophthora overtreden de wet.

Kunnen boeren zich dan helemaal niet wapenen tegen de aardappelziekte? Jawel, met speciaal geteelde aardappelrassen die niet vatbaar zijn voor phytophthora. In Wageningen hebben wetenschappers zo’n ras gecreëerd, maar die aardappel is ontwikkeld met behulp van genetische modificatie. En de regels voor toelating van een genetisch gemodificeerd product op de markt zijn zo streng dat het in de praktijk vrijwel onmogelijk is dat zo’n ziektebestendige aardappel de consument bereikt. De betrokken Wageningse onderzoekers vinden dat onterecht en wijten het aan campagnes van milieuorganisaties die het publiek bang zouden maken voor gentech. Bedrijven zouden daardoor weer kopschuw worden om de resistente aardappel op de markt te brengen.

De ziektebestendige aardappel moet dus op natuurlijke wijze gekweekt zijn. Aardappelteler Niek Vos uit Kraggenburg lukte het een jaar of tien geleden met veel geduld en een dosis geluk om er zo een te ontwikkelen. Hij doopte zijn pieper Bionica. Dat leek een geschenk uit de hemel voor biologische boeren, alhoewel één resistent ras een kwetsbare basis is. Het grootste probleem bleek de kleur van de Bionica: de aardappel is wit, en niet geel. Dat blieft de Nederlandse consument niet, kreeg Vos te horen. Volgens de teler proef je geen verschil, en in Engeland vinden ze witte aardappelen heerlijk. Maar ook van andere biologische resistente aardappelen die na de Bionica werden ontwikkeld, wordt (terecht of niet) gezegd dat ze minder zijn van kookkwaliteit, verwerkbaarheid, en bakkleur - wie wil er nu witte frieten?

Het gesjoemel met koper vorig jaar leidde ertoe dat Agrico, de grootste biologische aardappelcoöperatie (die aardappelen exporteert naar 75 landen), een streep trok. Een boer die koper gebruikt als bestrijdingsmiddel kan zijn aardappelen niet meer aan de coöperatie kwijt en is daarmee feitelijk van de markt afgesloten.

Emotionele uitkomst

Na het ‘rampjaar’ 2016 vond Bionext, de brancheorganisatie van de biologische sector dat er iets moest gebeuren. Er zijn inmiddels zes biologische resistente aardappelrassen beschikbaar. Als alle betrokken telers, kwekers, handelaren en supermarkten nu eens over hun schaduw sprongen, dan moest er toch een toekomst zijn voor de ‘robuuste’ aardappel? Als boeren die aardappelen wel willen verbouwen maar klagen over onvoldoende pootgoed, kunnen de kwekers dan niet een tandje bijzetten? En als de tussenhandel klaagt dat de supermarkten de aardappel niet willen hebben, kunnen die winkels dan niet op andere gedachten worden gebracht?

Na een jaar van praten en lobbyen volgde deze week het resultaat. In de schuur van een biologische boer in Lage Zwaluwe ondertekenden meer dan twintig partijen een convenant. Ze spreken daarin af dat uiterlijk in 2020 alle biologische aardappelen (voor op tafel, voor chips en voor friet) van een ras zullen zijn dat bestand is tegen phytophthora. Tegelijkertijd is het gebruik van koper definitief afgezworen. Het convenant is mede ondertekend door Albert Heijn en Jumbo. Lidl behoort niet tot de ondertekenaars, erkent woordvoerster Ellen Oomen van Bionext. “Lidl heeft meer tijd nodig, 2020 is te snel. Maar nu andere supermarkten meedoen, verwacht ik dat Lidl niet achterblijft.”

Het tekenen van het convenant in de schuur in Lage Zwaluwe had iets van een diploma-uitreiking. Stuk voor stuk werden de vertegenwoordigers van de boeren, de telers en de handel naar voren geroepen om hun handtekening te zetten. Even lachen voor de foto, en klaar. Bionext verwacht dat het aantal robuuste biologische aardappelrassen de komende jaren zal stijgen tot tien of twaalf. Hoe groter de variatie in rassen, hoe kleiner de kans op een ziekte-uitbraak. Het betekent wel meer concurrentie voor de Bionica van Niek Vos. Die komt vooral van coöperatie Agrico, dat eigenaar is van de resistente rassen Carolus, Alouette, Twinner en Twister. Niek Vos was zelf in Lage Zwaluwe aanwezig. Voordat hij zijn handtekening onder het convenant zette, vroeg hij iets te mogen zeggen. “Eindelijk komt het robuuste ras in de keten”, zei. “Ik word daar bijna emotioneel van.”

Biologische piepers

Het areaal biologische aardappelen in Nederland ligt iets boven de 1600 hectare. In 2009 was dat nog 1000 hectare. Het totale aardappelareaal in Nederland schommelt rond de 155.000 hectare. Dat betekent dat nog op minder dan één procent van de aardappelakkers biologische piepers groeien. Van die biologische aardappelen is het merendeel bestemd als tafelaardappel. Nederlandse consumenten besteden tussen de 25 en 30 miljoen euro aan biologische tafelaardappelen.

Phytophthora

De meest schadelijke ziekte voor aardappelen is wereldwijd phytophthora. Of er op ergens in Nederland een uitbraak woedt, is te zien op de ‘haardenkaart’ van agrarisch adviesbureau Dacom. Op dit moment staan er zeven haarden vermeld, waarvan twee in een biologisch perceel. Dacom waarschuwt voor een toenemende luchtvochtigheid deze dagen, waarmee ook de kans op besmetting met phytophthora toeneemt.