De grootste partij van Tilburg voelt zich buitenspel gezet door de anderen

Met tien zetels behaalde de Lijst Smolders Tilburg bij de gemeenteraadsverkiezingen van 21 maart een prachtige overwinning. Drie weken later is de harde realiteit dat de partij geen coalitie krijgt geformeerd. D66 (de tweede partij) sluit de LST uit en als gevolg daarvan haakt GroenLinks ook af.

Lijsttrekker Hans Smolders moet even nadenken voor hij zijn gevoel omschrijft. De vroegere chauffeur van Pim Fortuyn kan er niet bij. “Het is zo zonde. Wij zijn bereid met iedereen samen te werken, maar D66 sloot ons voor de verkiezingen al uit. Een verkiezingsbelofte, zei lijsttrekker Berend de Vries. Volgens mij moeten beloften gaan over belangrijke kwesties in de stad: armoedebeleid, ruimtelijke ordening. Dit slaat nergens op.

“Ik ben boos op D66, maar neem het andere partijen kwalijk dat ze er geen afstand van nemen. Ze hebben de mond vol van samenwerken en de inclusieve stad. De afgelopen jaren hebben wij 81 procent van de voorstellen van burgemeester en wethouders gesteund, de verhoudingen waren goed. Toch noemde De Vries een samenwerking met ons een tikkende tijdbom. Hij zegt dat onze partij een ander mensbeeld heeft. Ik vind dat akelig en eng. Het is karaktermoord.”

Vernederen

“Natuurlijk kunnen wij samenwerken. Over bepaalde onderwerpen denken we verschillend, maar dat geldt voor elke partij. In een coalitie sluit je compromissen. Als ik me niet in een standpunt van D66 kan vinden, ga ik de lijsttrekker toch niet vernederen en zeggen dat zijn mensbeeld niet deugt? Het ergste is dat onze samenleving zo verdeeld raakt. Kiezers haken af – misschien is dat wel het doel van gevestigde partijen. Dat de mensen die toch niet op hen stemmen de volgende keer wegblijven. Zelf geef ik niet op. Wij zijn van vijf naar tien zetels gegaan. Een smet op onze overwinning? Welnee. Door onfatsoenlijk gedrag van anderen wordt ons het werk onmogelijk gemaakt.

“Dat ik ook regiomanager ben voor Forum voor Democratie, speelt geen rol, dat is een drog­reden. Wij zijn zo onafhankelijk als maar zijn kan, alleen heb ik veel contacten in Den Haag. Volgens informateur Philip Eijlander hebben we er alles aan gedaan om samen te werken. We hebben na de verkiezingen zeer professioneel gehandeld, binnen twee weken een door iedereen gerespecteerde informateur twee coalities laten onderzoeken. Maar als partijen bij voorbaat niet willen, houdt het op. Voor de zesde stad van Nederland met een begroting van 900 miljoen euro, vind ik dat kleutergedoe. De biljartclub op de hoek komt professioneler voor de dag. Hoe we ons in de oppositie gaan gedragen, zullen we zien. Dit is niet goed voor de verhoudingen, maar ik zal nooit iets doen dat tegen het stadsbelang indruist. Dat past niet bij een goed volksvertegenwoordiger. Daar kunnen sommige hoogopgeleide dommeriken wat van leren.”

Niet alleen in Tilburg staat de grootste aan de kant

De Tilburgse Hans Smolders is niet de enige leider van de grootste partij die langs de kant staat. In Rotterdam is iets soortgelijks aan de hand. Leefbaar Rotterdam werd, ondanks het verlies van drie zetels, met elf zetels veruit de grootste partij in de Rotterdamse raad. Vooralsnog praten daar D66, GroenLinks en de PvdA – alle drie vijf zetels – over een nieuw college. Daarbij hebben ze andere partijen nodig om aan een meerderheid (23 zetels) te komen, maar Leefbaar laten ze erbuiten. Dat kunnen ze niet maken, zegt Leefbaar-leider Joost Eerdmans. Hij vindt het ondemocratisch.

Toch gebeurt dit in negen Nederlandse gemeenten. In Ede staat de SGP als grootste buitenspel, in Heumen het lokale DGH, in Sint Anthonis het CDA, het Rijswijkse college wordt gevormd zonder Beter voor Rijswijk, in Ermelo staat het CDA na jaren van dominantie op een zijspoor, in Roermond wil niemand besturen met de partij van de veroordeelde Jos van Rey en in Barendrecht heeft het lokale Echt voor Barendrecht weliswaar tien van de 29 zetels behaald, maar daarmee mag ze stevig oppositie gaan voeren. Zes andere fracties hebben daar een monsterverbond gesloten en gaan samen besturen.

Er zijn drie min of meer verschillende redenen voor zo’n cordon sanitaire. In het geval van Smolders in Tilburg en Eerdmans in Rotterdam is het hun flirt met Thierry Baudet die opspeelt. De overige partijen willen niets met diens in hun ogen extreem-rechtse Forum voor Democratie te maken hebben. In andere gevallen zijn er eenvoudigweg te grote inhoudelijke verschillen tussen partijen, zo groot dat zelfs een verkennend gesprek niet nodig wordt geacht.

In gemeenten als Ermelo is iets anders aan de hand. Na de jarenlange ­hegemonie van het CDA zijn de andere partijen de bestuurscultuur zat. “Met dichtgetimmerde coalitie­-akkoorden en wethouders die met voorgekauwde besluiten komen, wordt de gemeenteraad in een zijrol gedirigeerd”, zo lichtte Bart van der Knaap van het lokale BBE de uitsluiting van het CDA toe. “Terwijl de lokale macht thuishoort in de raad.”

Bevrijding

Terwijl Eerdmans in Rotterdam de kwalificatie ‘ondemocratisch’ in de mond neemt, wordt de gedwongen afwezigheid van het CDA als grootste fractie in Ermelo juist als een soort democratische bevrijding gevierd.

Volgens hoogleraar Marcel Boogers van de Universiteit Twente heeft 80 procent van de Nederlandse gemeenten weliswaar een afspiegelingscollege waarin de grootste of winnende partijen zijn vertegenwoordigd. Maar er kunnen redenen zijn om daar juist niet voor te kiezen. Daar is volgens hem niets ondemocratisch aan. “Er bestaan namelijk geen collegeverkiezingen, maar raadsverkiezingen. Op basis daarvan vormt welke meerderheid dan ook een college.”

Maar zo’n min of meer tegendraadse formatie kent wel risico’s. “Een breed college van veel kleine partijen is minder stabiel en de samenwerking met de raad zal niet over rozen gaan”, zegt Boogers. “Die voelt zich buitengesloten. Daardoor wordt de komende vier jaar vooral het politieke vuurwerk in de raadszaal zichtbaar, en minder de daadkracht van het bestuur. Daar trek je geen betrokken burgers mee, je stoot ze af.”

Kijk terug: de verkiezingsuitslag

Hoe zat het ook alweer in uw gemeente? Bekijk de uitslag van de gemeenteraadsverkiezingen op onze kaart.