De 'gewone Nederlander' is vooral een retorisch trucje

“Wie bedoelen Rutte en Buma?” vraagt historicus Jos Palm zich af, schrijver van het net verschenen boek ‘De gewone man’. “Twee tot drie keer modaal? Hoe ‘gewoon’ is die? Heeft het kabinet ook de groep tót modaal iets te bieden, die veel meer ‘gewoon’ is? Meer dan een paar cadeautjes – die trouwens bij nader inzien niet zo groot blijken te zijn?”

De woorden van Rutte en Buma zijn volgens Palm “allereerst een uiting van verlegenheid over het feit dat deze groep jarenlang volkomen over het hoofd gezien is”, zegt Palm. “Het politieke midden – PvdA, CDA, VVD – heeft hen stelselmatig ernstig veronachtzaamd. Die partijen zagen hen niet eens als hun kiezers, ze mikten meer op weldenkende burgers die weten wat beschaving is, die niet mopperen dat ‘Nederland Nederland niet meer’ is.”

In groepen denken

In een essay in Trouw pleitte Palm afgelopen zaterdag voor een politiek die de gewone man weer voor vol aanziet. Maar zover is het nog niet, zegt hij nu. De ‘gewone Nederlander’ schiet er pas echt iets mee op, als de politieke elite in staat blijkt om het denken in groepen te overstijgen. En dat is precies wat in dit regeerakkoord niét gebeurt. “Je gaat meteen in groepen denken. Wat zit er in voor de ene groep, wat zit er in voor de andere?”

Hans de Bruijn haalt er z’n schouders over op. Op zo’n nieuwe politiek hoeven we volgens hem niet te rekenen, want de woorden van Rutte en Buma zijn vooral retoriek. "Die ‘gewone Nederlander’ past in een lange rij", zegt De Bruijn, hoogleraar bestuurskunde en auteur van een rubriek in Trouw over ‘framing’. "De ‘stille meerderheid’ waarover de Amerikaanse president Nixon het ooit had, de ‘vergeten’ Amerikanen van Trump, de hardwerkende Nederlander van Rutte een paar jaar geleden.”

Trucje

Het is een ‘rechts trucje’, zegt De Bruijn, maar het is ook ‘retoriek die werkt’. “Het handige ervan is allereerst dat het ondefinieerbaar is: iedereen kan van zichzelf zeggen dat ‘ie een gewone Nederlander is. Ten tweede: je wil er graag bij horen, je wil althans niet het tegendeel zijn van hardwerkend en stil: lui en met een grote bek. En intuïtief voelt het ook goed als iemand zegt zich in te zetten voor gewone mensen. Niemand is ertegen."

Zijn die gewone mensen jarenlang vergeten? Dat past precies in de verhaallijn die bij deze retoriek hoort, zegt De Bruijn. En let op: de gewone Nederlander van Rutte is niet dezelfde als die van de PvdA, en ook niet per se als die van Buma.” Die laatste nam onlangs in de H.J. Schoolezing de ‘boze burger’ onder de loep. Die is volgens Buma een ‘gewone Nederlander’ die tegen muren oploopt. “Handig”, zegt De Bruijn. “Zo normaliseer je die boze burger; zo maak je er een braaf en net iemand van.”

En wat vinden de gewone Nederlanders er zelf van?

We vroegen wat 'gewone Nederlanders' die we vandaag op straat tegenkwamen of zij zich ook een 'gewone Nederlander' voelen.

Leontine Grootendorst (62) uit Bodegraven, gepensioneerd

"Ik ben geboren en getogen in Nederland, dus in die zin ben ik gewoon. Maar wat is de gewone Nederlander? Die bestaat niet. Dat is politiek geouwehoer."

Cora van Ark (49) uit Utrecht, werkloos

"Ik ben een Nederlander, omdat dat in mijn paspoort staat. Maar de politiek is er niet voor ouderen en mensen die geen nagel hebben om aan hun kont te krabben."

Derik Lopes (36) uit Amsterdam, werkt op Schiphol in de dienstverlening

"Ik ben hier geboren, maar voel mij meer verbonden met Kaapverdië. Op de iets lagere klasse let de politiek niet. Voor ons wordt alles duurder, maar het salaris blijft hetzelfde."

Andrea Minto (32) uit Utrecht, docent Universiteit Utrecht

"Iedereen is op zijn eigen manier normaal. Ik denk wel dat ik pas binnen het ‘normaal’ van Rutte. Ik heb een baan, sociaal leven en normale problemen."

Willem Hoogland (81) uit Maastricht, gepensioneerd

"Ik ben een gewone Nederlander. Ik leef normaal, doe normaal. Met mijn kleine pensioen ga ik er alleen niet op vooruit. De boodschappen worden alleen maar duurder."

Mark Aarts (34) uit Rotterdam, docent/lerarenopleider Hogeschool Rotterdam

"Iedereen in dit land is een gewone Nederlander. We zijn allemaal gelijk. Maar ik voldoe denk ik niet aan het beeld van Rutte. Ik heb geen vrouw en kinderen."

Lisette Goes (23) uit Utrecht, masterstudent duurzame ontwikkeling

"‘Normaal’ is een containerterm. Moeilijk te zeggen of ik daar bij hoor. Ik heb geen rijtjeswoning, geen fulltime baan of een gezin. Maar qua levensstandaard pas ik er wel weer bij."

Christophe Vermeulen (51) uit Bilthoven, ZZP’er in financiële dienstverlening

"Ik ben geen gewone normale Nederlander. Dat is een koppel met twee kindjes en een modaal inkomen. Zelf ben ik gescheiden, co-ouder en zelfstandig ondernemer. Rutte sluit door die woorden mensen buiten die hij wel bedoelt."

Soerin Soekhlal (60) uit Utrecht, conciërge bij de Kinderbescherming

“Ik voel me niet aangesproken. Dit kabinet richt zich op de rijken. Dat ben ik niet. Zolang er nog voedselbanken nodig zijn, kan ik de andere beloftes niet serieus nemen.”

Willemien Bakhuizen (85) uit Woudenberg, gepensioneerd

“Ben ik een gewone Nederlander? Tuurlijk wel. Ik ben oudere en val in de middenklasse. Maar ik ga er niet op vooruit hoor. Ik krijg er misschien wat geld bij, maar de boodschappen worden duurder.”

Ismaël Ilkdogan (75) uit Utrecht, gepensioneerd, werkte bij de spoorwegen

“Ik bemoei me niet met de politiek. Negentig procent van de mensen is een leugenaar. Maar ik zou niet zo praten over de gewone Nederlander. De gewone Turk bestaat ook niet.”

Sayed Mihran Hashimi (28) uit Utrecht, medewerker telefoonwinkel

“Ik weet niet of ik een ‘gewone’ Nederlander ben, maar ik voel me wel Nederlands. De mensen zijn open en vriendelijk. Het is een goed land voor vluchtelingen. Ik krijg krijg hulp bij het vinden van werk en een huisarts.”

Ineke Klein (49) uit Zeist, docent Nederlands

“De gewone Nederlander is een holle term. Volledig betekenisloos. Ik snap wel wat ze ermee bedoelen, maar zo knal je iedereen op één hoop. Dan sla je de plank mis.”

Bram-Sieben Rosema (39) uit Woerden, ervaringsdeskundige bij GGz Centraal

“Deze term is alleen van toepassing op mensen die binnen de lijntjes kleuren. Niet op mensen die heftige dingen hebben meegemaakt. Ik ben autistisch en heb een psychose gehad. Het is geen inspirerend verhaal dat we allemaal maar normaal moeten doen.”

Stefano Losada (28) uit Rotterdam, bouwvakker

“Voor mijn part ben je groen, geel of paars. Als je normaal doet, dan ben je gewoon een Nederlander. Ik dus ook. Tuurlijk! Alleen criminelen en tuig van de richel horen er niet bij.”

Rabiye Dogu uit Amersfoort (28), docent pedagogiek in opleiding

“Het kan specifieker. Wat is normaal? Zijn het mensen die een steuntje in de rug kunnen gebruiken, of alleen de rijken? Met deze term worden mensen niet per se uitgesloten, maar wel met simplisme benaderd.”

Robin de Wit (25) uit Vianen, docent geschiedenis

“Deze retoriek is zo geforceerd. Wat normaal is, wordt niet bepaald door 150 lijpe mensen in Den Haag die nooit onder de mensen komen.”

Diederik Tamse (60) uit Utrecht, docent Engels, Nederlands en geschiedenis

“De terminologie is wat kort door de bocht, maar ik snap wel dat Rutte zich ervan bedient. Anders wordt alles zo genuanceerd dat iedereen zijn interesse verliest.”

Nina Stefanovski (18) uit Utrecht, student journalistiek

“Bij de gewone Nederlander denk ik aan mensen die alleen maar kaas eten, hun kinderen naar school brengen en om zes uur aan tafel gaan. Het zou beter zijn als Rutte het over alle Nederlanders zou hebben. Gewoon: iedereen.”

Straatinterviews: Amber Dujardin en Melanie Zierse

Lees ook

Jos Palm: Zorg dat de gewone man er weer bij hoort.