De Farc-rebellen zijn ontwapend, maar hoe moet het nu verder in Colombia?

Mijn persoonlijke collectie," zegt Juan Villao. In een nis van zijn golfplaten woning staan een mok, een veldfles, een kompas, een minuscule radio, en boeken over de klassenstrijd. Als guerrillero droeg hij het allemaal met zich mee, veertien jaar lang. Prominent opgesteld staan de kogels waarmee hij vocht tegen de Colombiaanse regering.

De 33-jarige Villao is een van de pakweg 7000 guerrilleros van de Farc die vorig jaar de wapens leerlegden. Nu woont hij in La Elvira, in het zuidwesten van het land, een van de tientallen kampementen waar de strijders zich anderhalf jaar geleden na het tekenen van het vredesakkoord terugtrokken.

De kogels zijn niet meer dan een aandenken want Villao voert nu strijd via de stembus. In een hoek van de kamer liggen de stickers en verkiezingsposters die hij verspreidde in het kampement en de dorpen in de omgeving. En zo anders dan vroeger is het niet, zegt hij, terwijl hij een poncho omhoog houdt met een rode roos erop, het nieuwe symbool van de Farc. "Wat nieuw is, is het campagne voeren en met verkiezingen meedoen. Politiek bedreven we bij de Farc altijd al."

Alternatieve strijd

Na vier jaar overleg met de regering tekende de guerrillabeweging in oktober 2016 een vredesakkoord. Daarmee kwam een einde aan ruim vijftig jaar gewapende strijd, en werd een van de angels uit het ingewikkelde gewapende conflict getrokken dat ruim 200.000 doden en zeker vijf miljoen ontheemden heeft opgeleverd. In ruil voor ontwapening mocht de Farc verder als politieke partij.

Tekst loopt door onder de foto

Een klein jaar na de ondertekening klom Farc-leider Rodrigo Londoño, alias Timochenko, jarenlang staatsvijand nummer één, op het historische Bolívarplein in de hoofdstad Bogotá op een podium en sprak zijn aanhang toe: "Vandaag zijn we een net opgerichte partij, maar op een dag in de nabije toekomst zullen we met miljoenen en miljoenen zijn in een nieuw Colombia." De nieuwe linkse partij kreeg dezelfde afkorting als de guerrillabeweging: Farc, maar met een andere betekenis: 'Strijdkrachten' werd 'Alternatieve Krachten'. Voormalige commandanten werden kandidaat voor de parlementsverkiezingen in maart, Londoño zelf voor de presidentsverkiezingen in mei.

Maar de 'miljoenen en miljoenen' komen niet vanzelf. De campagnes verliepen problematisch. Conservatieve tegenstanders van het vredesakkoord trommelden mensen op om bijeenkomsten te verstoren. In de provinciestad Armenia werd Londoño bekogeld met stenen en verwensingen door Colombianen die hem associëren met de doden en ontvoeringen uit het verleden en die gruwen bij het idee dat voormalige rebellenleiders straks in het parlement zitten. Bij de parlementsverkiezingen in maart, de electorale vuurdoop voor de Farc, haalde de jonge partij 85.000 stemmen, minder dan een half procent van het totaal.

Superorthodox

"De Farc heeft bij de transformatie naar een politieke partij grote fouten gemaakt", zegt politiek analist en voormalig Colombiaans ambassadeur in Nederland Eduardo Pizarro. "In de eerste plaats het behoud van de naam. Farc roept geen prettige herinneringen op, dus dat was in termen van marketing geen slimme zet. Tweede fout is dat hun kandidaten ex-commandanten waren. Ze hadden beter een nieuwe generatie kunnen nemen, die minder besmet zijn met het verleden. En dan hun regeerprogramma. Dat is gebaseerd op de Aprilstellingen van Lenin; superorthodox en totaal onaantrekkelijk voor de moderne kiezers in de stad."

De lastige campagne en het geringe resultaat vormen niet de enige obstakels bij het democratische avontuur van de voormalige rebellen. Een ander probleem vormt de veiligheid. Meer dan 40 leden van de nieuwe partij zijn al vermoord door rechtse doodseskaders. Voor de Farc is dit een déjà vu. Een eerder democratisch experiment in de jaren tachtig leidde tot een bloedbad waarbij duizenden leden en activisten van de toenmalige politieke tak van de Farc werden vermoord door rechtse doodseskaders.

Een andere bedreiging vormt justitie. Dat de Farc-leiders nog langs de speciale vredesrechter moeten die hun misdaden gaat bekijken was tijdens bij de vredesbesprekingen al een heikel punt. Maar dat begin deze maand een van hen al is opgepakt, is keihard aangekomen bij de Farc. Jesús Santrich, een van de onderhandelaars in Havana, werd begin april op verzoek van de Amerikanen gearresteerd op verdenking van drugshandel en staat op de nominatie te worden uitgeleverd aan de Verenigde Staten.

Tekst loopt door onder de foto

Dan zijn er nog de presidentsverkiezingen. De kandidaat van de machtige conservatieve lobby, die een einde wil maken aan het vredesakkoord, doet het goed in de peilingen. Deze groep, onder leiding van ex-president Álvaro Uribe, mobiliseerde eind 2016 de onvrede onder de Colombianen. Bij een referendum over het akkoord stemde een nipte meerderheid tegen. President Juan Manuel Santos joeg het akkoord daarna met een paar kleine aanpassingen toch door het Congres. Uribe en de zijnen willen de komende verkiezingen revanche.

"Juridisch kan dit akkoord niet worden aangepast, het is verankerd in de grondwet," zegt Farc-woordvoerder Marcos Calarcá, maar enigszins bezorgd is hij wel. "Met de extreemrechtse sectoren in dit land weet je het nooit." Moest je vroeger dagen door de rimboe lopen om een commandant van de Farc te spreken, nu loop je voor een gesprek gewoon naar het partijkantoor. In een rustige straat in de stad Cali verraadt een rode roos met een ster het kantoor van Calarcá, die komende zomer in het Huis van Afgevaardigden zal plaatsnemen. Hij bezet een van de tien zetels die, ongeacht de verkiezingsuitslag, voor de Farc zijn gereserveerd, zoals afgesproken in het vredesakkoord.

"Met de recente verkiezingsuitslag zouden ze nog niet één zetel hebben gehaald," zegt Angela Rodríguez, die namens het Nederlands Instituut voor Meerpartijendemocratie NIMD trainingen organiseert voor het nieuwe partijkader van de Farc. "Maar toch hebben ze het niet slecht gedaan voor een jonge partij zonder ervaring," meent ze. Partijen met meer ervaring deden het slechter. Het had wel beter gekund. "Ze hadden hun campagnes veel eerder en intensiever moeten voeren. En ze hadden meer aansluiting moeten zoeken bij de bevolking, ze waren daar heel conservatief in."

Leegloop

Na het tekenen van de akkoorden zou de Farc niet alleen een politieke partij oprichten, maar ook woon- en werkgemeenschappen. Maar de kampementen liggen er verlaten bij. Een kweekvijver voor vis, die gefinancierd zou worden door de Europese Unie, is volgegroeid met gras. Golfplaten van de gemeenschappelijke ruimte zijn losgeslagen en klappen luidruchtig op het dakbeschot. Ruim een jaar geleden zaten hier meer dan 400 ex-strijders. Nu lijkt Juan Villao een van de laatsten te zijn die hier nog rondlopen.

Tekst loopt door onder de foto

"Iedere strijder zou omgerekend ruim 2000 euro krijgen om opnieuw te kunnen beginnen, maar dat geld hebben we nooit gehad", zegt Villao. "Ze hadden ons ook land beloofd en onderwijs, het is er nooit gekomen. Net als ontwikkeling van de dorpen hier. Er zijn wegen beloofd maar nooit aangelegd. De Farc is alle afspraken nagekomen, de staat nog geen 20 procent." Veel Farc-leden keerden terug naar hun dorpen en verenigden zich met hun families. Anderen sloten zich aan bij dissidente Farc-groepen of andere gewapende bendes. Naar schatting 600 strijders hebben de wapens überhaupt nooit neergelegd en zetten, ook onder de naam Farc, de gewapende strijd door.

"De Farc heeft zich vergist", zegt Eduardo Pizarro. "Ze dachten dat de ex-strijders in die kampen zouden blijven, maar ze wilden niet op het platteland blijven zitten. Ze wilden verder met hun leven, naar hun familie, studeren." De suggestie dat de regering hier willens en wetens op heeft aangestuurd wijst hij af. "De fout is van de Farc. De regering is niet intelligent genoeg om de ondergang van de Farc in scene te zetten en heeft daar trouwens ook geen belang bij. Het verhoogt alleen maar het risico is dat die ex-strijders zich aansluiten bij gewapende bendes."

Vorige maand trok Farc-kandidaat Londoño zich terug uit de strijd om het presidentschap, formeel om gezondheidsredenen. Het markeert, met de verkiezingsresultaten en de leegloop van de kampen de moeizame weg zonder wapens. Woordvoerder Calarcá laat zich niet uit het veld slaan. "Ondanks alles is de balans positief. We komen nog maar net uit de oorlog en de illegaliteit. Zo'n overgang naar een politieke partij is niet eenvoudig. Met de electorale strijd hebben we totaal geen ervaring."

Die tien zetels die de Farc gegarandeerd heeft, vormen de sleutel tot succes, denkt Angela Rodriguez van NIMD. "Ze geven de Farc een platform voor de lokale en regionale verkiezingen van 2019", zegt ze. Maar dan moeten ze het wel goed doen. "Hun werk in het Congres moet vlekkeloos zijn. Ze presenteren zich als degenen die het anders gaan doen, die niet corrupt zijn, het alternatief voor de traditionele politiek. De mate waarin dat in het Congres zichtbaar is, zal hun succes bepalen bij de verkiezingen van volgend jaar."

"De komende jaren worden heel moeilijk," erkent Juan Villao, wandelend door het net opgerichte Farc-museum in La Elvira, monument voor een afgesloten verleden. Tegen de wand staan levensgrote kartonnen portretten van omgekomen commandanten. In de hoek staat een veldbed met rugzakken, uniformen, zwartrubberen laarzen. Alleen de wapens ontbreken. "We moeten rekening houden met teleurstellingen, geldproblemen, en er zullen doden vallen. Naast de meer dan 40 ex-strijders zijn er ook zeker 130 sociale leiders in de dorpen vermoord," zegt Villao. "En mij kan hetzelfde gebeuren. Dat is het risico."

Lees ook: Farc gaat op Nederlandse cursus democratie

Hoe maak je van gewapende rebellen nette politici? Dat is de uitdaging van Colombiaanse ‘democratiescholen’, opgezet door Nederlanders.

En: De vrede in Colombia is gereanimeerd, maar nog lang niet gered
Eind november 2017 kon het historische vredesakkoord in Colombia op het nippertje gered worden van de ondergang. Op de laatste dag voor de deadline loodste de regering een cruciale wet door het parlement, maar dat was geen reden voor feest.