De crisis is groot in Venezuela en de ondernemers krijgen de schuld

"We hebben alleen nog meel," zegt de eigenaar van de bakkerswinkel. Hij loopt voorop naar een dertigtal zakken die achterin zijn bakkerij liggen opgestapeld. "Aan andere ingrediënten kun je bijna niet meer komen. Boter, suiker, smaakstoffen, je vindt het alleen voor exorbitante prijzen dus daar begin ik niet meer aan." In de winkel maken klanten een praatje. De schappen zijn leeg. De vitrines ook. Ooit lagen daar luxe broodjes en gebak, en ook vleeswaren en kaas.

"Dat heb ik al bijna een jaar niet meer," zegt de winkelier. Meel is trouwens ook onbetaalbaar. Hij bakt met geïmporteerd meel van de regering. Die levert het voor 4 procent van de marktprijs, maar dan mag hij er alleen brood van bakken en voor een weggeefprijs verkopen. "Ambtenaren komen dagelijks de broodprijs controleren en kijken of je het meel niet hebt gebruikt voor gebak of zo."

Brood is een groot probleem geworden in Venezuela, maar zeker niet het enige. Bijna twintig jaar duurt de op Cubaanse leest geschoeide revolutie nu en alle basisproducten zijn schaars geworden. Rijst, olie, meel, pasta en zelfs tandpasta en toiletpapier zijn niet te vinden of alleen tegen woekerprijzen. De rijen voor de winkels zijn dagelijkse kost. De nationale munt is waardeloos geworden. Kinderen sterven aan ondervoeding. Er zijn voedselrellen. Burgers plunderen vrachtwagens al voor ze bij de winkel arriveren. Koeien worden in de wei afgemaakt.

Egoïsten

De regering van Nicolás Maduro geeft de ondernemers de schuld van alle ellende. Hij ziet hen als egoïsten en speculanten die spullen achterhouden om de prijs op te drijven in hun 'economische oorlog' tegen de revolutie. "Wat willen ze met die economische oorlog?" zei Maduro. "Het volk wanhoop en verwarring brengen en de nationale vrede en stabiliteit vernietigen." Zo zouden zij de weg willen vrijmaken voor een Amerikaanse invasie.

Om de bevolking tegen dit kwaad te beschermen onteigende de regering sinds 2003 honderden strategische bedrijven en gaf ze daarmee 'terug aan het volk' onder het motto 'ondernemers denken alleen aan zichzelf, de staat denkt aan het algemeen belang'. Daarnaast stelde de regering voor vijftig basisproducten, van suiker tot luiers, maximumprijzen vast. Ook monopoliseerde de overheid de wisselmarkt. De miljarden dollars uit de olie-export worden nu gebruikt om buiten de markt om voedsel te importeren en ver onder de kostprijs aan te bieden in de supermarkten.

Maar wat gebeurde: de schaarste nam alleen maar toe en de inflatie groeide in 2017 naar 2700 procent. Volgens economen kwam dat niet ondanks dit beleid, maar juist erdoor. "De controle op de wisselkoers, op de prijzen, op de rente, op de arbeidsmarkt, en de fameuze en ongerijmde onteigeningen en nationalisaties, die zijn precies de oorzaak van het probleem," zegt econoom José Manuel Puente. "Er zijn ruim driehonderd bedrijven onteigend. Niemand komt hier meer investeren." Gevolg: stagnerende productie.

Zwarte markt

Ook de prijsregulering werkt averechts. Veel spullen verdwijnen al richting de zwarte markt of het buitenland voordat ze in de schappen komen. En producenten komen in de problemen. Ze kopen grondstoffen tegen de marktprijs, maar moeten hun eindproduct onder de kostprijs verkopen. Dat leidt tot faillissementen, waardoor de staat weer meer moet importeren. En die staat heeft met de lage olieprijs steeds minder geld. In oktober kon Venezuela op het nippertje een miljardenschuld terugbetalen. Voor dit jaar worden grote problemen verwacht.

Minstens zo funest bleek het staatsmonopolie op dollars. De staat heeft alle buitenlandse valuta zelf nodig om voedsel te importeren en de schulden af te betalen. Het weinige wat overblijft, komt mondjesmaat ter beschikking van het bedrijfsleven. Voor de rest zijn importeurs veroordeeld tot de zwarte wisselmarkt waar de waarde is geëxplodeerd. Een jaar geleden kostte de dollar nog 5.000 bolívar, nu gaat hij richting 200.000.

"Ik importeer al vier jaar niks meer", zegt de baas van de meubelzaak in een voorstad van Caracas. Hij wijst op een tafel van Italiaans design. "Als ik deze verkoop kan ik geen nieuwe kopen. Ik kom niet aan dollars, ze zijn er niet. Een land moet produceren om aan dollars te komen. Maar Venezuela produceert bijna niets meer."

Het is zaterdagmiddag maar de winkel is uitgestorven. Niemand heeft meer geld voor meubels. "De regering noemt ons speculanten omdat we de prijzen aanpassen aan de dollarkoers," zegt de meubelverkoper verontwaardigd. "Maar als deze bank mij 10.000 heeft gekost en ik verkoop hem voor 100.000, draai ik verlies. Want een nieuwe kost mij misschien 50 miljoen. Dat willen ze maar niet begrijpen." Een collega kreeg onlangs politie in de zaak en werd gedwongen zijn meubels te verkopen tegen dumpprijzen.

Sinds een jaar is de controle totaal. "Steeds vaker heeft ook de regering geen meel meer, maar dat mag ik tegen niemand zeggen", vertelt de bakker. "Ik moet mijn klanten zeggen dat de elektriciteit is uitgevallen of dat mijn deegmachine kapot is. Niet dat er geen meel is." Aan de muur heeft hij een bonte verzameling posters van Hugo Chávez gehangen, de in 2013 overleden leider die de revolutie in gang zette. "Om de controleurs positief te stemmen. Ik had niks met hem. Chávez was een leider, hij had charisma maar hij dacht niet aan Venezuela. Je moet mensen geen cadeautjes geven, je moet ze leren werken." Zelf heeft hij van de twintig mensen personeel er al vijftien moeten ontslaan.

Noord-Korea

De 'economische oorlog' is feitelijk een botsing tussen twee modellen: de marktwerking versus een staatsgeleide economie die de wet van vraag en aanbod simpelweg negeert. En dat laatste werkt niet, zegt econoom Puente die de oplossing ziet in minder controle. Volgens werkgeversorganisaties kan, als vandaag de dollar weer vrij beschikbaar komt en de import weer wordt overgelaten aan de markt, de voedselvoorziening binnen drie maanden voor 80 procent terug op orde zijn.

Maar de regering voert de controles juist op. Venezolanen mogen nog maar één dag per week gereguleerde producten kopen. In hypermarkten wordt met vingerafdrukken gecontroleerd of iemand niet stiekem voor de tweede keer komt.

Te midden van de ineenstorting verklaarde directeur José Salamat Khan van de Centrale Bank dat 'Venezuela zou moeten leren van de productieve ervaring van Noord-Korea'. De Venezolaanse geldpersen draaien intussen overuren om de salarissen te kunnen betalen. Vorig jaar werd het minimumloon zes keer verhoogd, met direct resultaat prijsverhogingen door winkeleigenaren om hun personeel te kunnen blijven betalen - een vicieuze cirkel.

Over een snelle ontknoping maakt Puente zich geen illusies. "Crises hebben geen plafond of bodem. Inflatie en schaarste kunnen tot in het oneindige slechter worden." En de steeds diepere misère betekent niet dat er op enig moment een regeringswissel komt. "Er bestaat geen enkele relatie tussen economische ineenstorting en politieke verandering. Dat zagen we in Zimbabwe, dat zien we nu in Venezuela."

De namen van de bakker en de meubelverkoper zijn bij de redactie bekend.

Magisch realisme in Venezuela

Economisch wanbeleid leidt in Venezuela tot fenomenen die strijdig lijken met iedere economische logica. Hier een kleine greep:

De lading van een tankwagen vol benzine om de pompstations te bevoorraden kost minder dan een tros bananen. Venezolanen beschouwen de lage brandstofprijzen als een verworvenheid van hun oliestaat. Prijsverhogingen zijn zeldzaam. In combinatie met hyperinflatie is benzine nagenoeg gratis.

Venezolanen huiveren bij salarisverhoging. "Zodra de president op tv verschijnt bidden we de hemel dat hij niet de salarissen verhoogt, want de dag erop stijgen dan de prijzen met het drievoudige", aldus een reactie op social media.

Tweedehands auto's zijn duurder dan nieuwe. Door gebrek aan dollars worden luxegoederen nauwelijks meer ingevoerd. Schaarste op de automarkt drijft de prijs van tweedehandsjes naar recordhoogte. De weinige nieuwe auto's gaan weg voor de cataloguswaarde, die lager is.

Bankbiljetten worden gebruikt als behang of als servet. Het geld is zo waardeloos geworden dat het kopen van behang, servetten of toiletpapier duurder is dan de biljetten gewoon zelf te gebruiken als, inderdaad: behang, servetten of toiletpapier.

Lees ook: EU neemt unieke maatregel tegen Venezuela, maar laat Maduro vooralsnog met rust