De cabaretier preekt

Er is maar één preek die Jeroen van Merwijk (59), die tot zijn twaalfde in de katholieke kerk kwam, nog bijstaat: die van een man die geld kwam inzamelen voor een project in India. "Hij vertelde heel leuk over India, hoe het daar was, over de scholen en over de kinderen. Dat was een heel goede preek."

Van Merwijk had nooit gedacht zelf ooit op de kansel te staan, maar na die eerste keer op uitnodiging van de Geertekerk in zijn woonplaats Utrecht, kreeg hij de smaak te pakken. "Er kwamen vierhonderd mensen. Dat hadden ze daar nog nooit meegemaakt, zo veel kerkgangers. Die hadden een bepaald verwachtingspatroon van een preek: stilzitten en aanhoren. Ik verpakte er humor in. Na verloop van tijd snapten ze een beetje; er mag hier gelachen worden." Het smaakte naar meer: de cabaretier, beeldend kunstenaar, tekst- en liedschrijver maakte een variant: "Die eerste heette Sermoen; donderpreek. Ik noem het Sermoen van Jeroen; een hartversterkende preek."

Na een vliegende start in 2012 kwam vorig jaar de klad erin. Van Merwijk: "Er is koudwatervrees. Er zijn leden van kerkbesturen die denken: 'O, een cabaretier, die gaat vreselijke dingen roepen, die gaat het over geslachtsdelen hebben en die gaat vloeken'. Maar dat doe ik in mijn gewone programma's ook niet. Van dat angst en beven blijft na afloop weinig over."

Waarom werd u dan niet meer gevraagd?

"Wij zitten in een grote morele crisis, al meer dan twintig jaar. Geen economische, maar een morele crisis. We hebben een minister-president die zegt: 'het is mijn doel geen visie te hebben'. Ja, dan ben je ver afgedwaald van wat ooit de bedoeling was van een regering."

"Zo'n opstelling heeft dieperliggende oorzaken. Zo denken wij dat wij gelukkig worden van ontvangen in plaats van te geven. Dat is een groot moreel probleem in onze samenleving. Daar komt veel ongeluk vandaan. Er leeft nu ook de gedachte: als je iedereen maar zijn gang laat gaan, dan komt het wel goed. En dan krijg je dus de situatie waar we nu in zitten."

Waar lopen we dan op stuk?

"Op zingeving, op 'wat doe ik op deze wereld?' Heel veel mensen snappen daar geen fluit van. We leven in een tijd van ontkerkelijking. Dat is niet erg als mensen daar iets voor in de plaats weten te zetten, maar dat is niet zo. Het enige waar de meeste mensen naar weten te grijpen is consumeren, het kopen van spullen."

Wij zijn als een kudde zonder herder?

"Absoluut. En dat is niet erg als je je eigen herder bent, als je genoeg intelligentie en culturele bagage hebt om zelf een systeem op te bouwen waarmee jij functioneert in de samenleving. Maar dan moet je van goeden huize komen. De meeste mensen hebben daar bovendien geen tijd voor; die moeten de hele dag bezig zijn met geld verdienen, aankopen doen en op vakantie gaan. Wanneer moeten die nog eens gaan zitten om na te denken over de grote zaken des levens? Vroeger had je daar allerlei mensen voor die dat deden, maar die worden niet meer als autoriteit gezien."

Waarom dan wel een cabaretier serieus nemen, nota bene vanaf de kansel?

"Ik sta inderdaad op de kansel, behalve die ene keer in Lelystad toen dat niet mocht van het kerkbestuur. Dan doe ik dat uiteraard niet. Het gaat mij erom wat inzicht te geven. In die zin is er weinig verschil tussen een cabaretier en een dominee, ook al worden cabaretiers gezien als sukkels. Kijkend naar sommige collega's denk je ook dat ze dat zijn. Maar er zijn er die intelligent zijn, iets goed kunnen verwoorden, die zien wat er in de wereld speelt, en er een samenhangend verhaal bij kunnen vertellen."

undefined

Warmte en mededogen, maar wel met scherpte

Zoals de kerken worstelen met de boodschap, de rol van predikanten en voor wie zij het (nog) doen, moest Van Merwijk zijn koers inmiddels verleggen. Na dertien soloprogramma's in de afgelopen vijfentwintig jaar besloot hij na 'Er zijn nog kaarten' te stoppen met solo-cabaret.

"Ik deed geen stand-up, zoals de meeste jongens tegenwoordig doen, maar onvervalst cabaret: praatje, liedje. Er was nog wel publiek, maar er waren onvoldoende boekingen." Om er snel aan toe te voegen: "Maar ik ben d'r nog hoor." Samen met Harrie Jekkers toert Van Merwijk op dit moment langs uitverkochte zalen in het land met try-outvoorstellingen van 'Jekkers en Jeroen'.

Of zijn formule - praatje, liedje - ook werkt in de kerk? Deze zondagmiddag pakt Van Merwijk de draad weer op in de Protestantse Gemeente van Losser. Die heeft uit de door Van Merwijk aangereikte thema's 'schuld en schaamte' gekozen, passend bij de paastijd. Van Merwijk: "De meeste mensen denken dat schuld en schaamte door de kerk zijn opgelegd, maar ik denk dat die woorden heeft gevonden voor iets dat diep in ons zit. Anders zou dit thema natuurlijk niet al eeuwen een issue zijn."

Met zijn drie kwartier, beginnend met het aansteken van een kaars en afgewisseld met het draaien van een paar liedjes van zijn cd's, is hij zijn tot nu toe alleen naar protestantse kerken geweest, met één uitzondering: een parochie in Geleen.

"Het duurt even hè. In de rooms-katholieke kerk zijn de preken veel korter. De protestantse kerk is sowieso meer van het woord. Dat zijn wij cabaretiers ook. Een sermoen is niet zo eenvoudig, daar ben ik echt een aantal dagen mee doende. Je moet het toch van a tot z doordenken. Er komen regelmatig dominees kijken om te zien hoe ik het aanpak. Er zijn ook mensen die mij na afloop om raad vragen, maar daar trap ik natuurlijk niet in."

In Losser is de aanvankelijke schrik - er waren in de voorverkoop maar zes kaartjes verkocht - er snel uit: het kerkje vult zich met ruim tachtig belangstellenden. Het deel dat is afgekomen op de cabaretier Van Merwijk heeft de lach al paraat en grinnikt van tijd tot tijd mee met de anekdotes over Van Merwijks ex-vrouw en overleden vader, zijn (voor)oordelen over negers, biechten en erfzonde. Een ander gedeelte reageert meer afwachtend, zuigt de inhoud in zich op, en er is er minstens een die, vaste prik bij een preek, in slaap sukkelt.

"Ik had meer humor verwacht", zegt een van de vaste kerkgangers. "Voor mij hoeft zoiets niet nog een keer."

Herman van Hazendonk, streekbewoner en fan: "Ik geniet altijd van Van Merwijks rijke geest en muzische en taalkundige talenten. Ik vond deze eerste sermoen die ik bijwoonde origineel. Wat wil je nog meer? Van mij hoeft hij niet de hoogste waarheden te debiteren."

De outsiders lijken enthousiaster dan onze kerkleden, concludeert Paula van Heiningen, voorzitter van de commissie vorming&toerusting, die Van Merwijk uitnodigde. "Een aanbeveling; zijn warmte en mededogen met de mens, met de scherpte van een cabaretier".

Dominee Hennie Marsman van de protestantse gemeente Losser vindt het een mooie gedachte van Van Merwijk dat kunst kan verlossen uit schaamte en schuld. Zij heeft ook kritiek: "Hij stak de paarskaars, symbool van de aanwezigheid van Christus in ons leven, aan en blies die na afloop ook weer uit. Dat hoort te gebeuren binnen een kerkelijke viering en niet in een bijeenkomst zoals vanmiddag."

De volgende Sermoen van Jeroen is op 22 maart in Bartlehiem, om 15.00 uur, in de Vituskerk.

Jeroen van Merwijk: 'Er zijn kerkbesturen die denken: O, een cabaretier, die gaat het over geslachtsdelen hebben en vloeken.'

undefined