Cyprioten eisen vier geroofde iconen terug
Een strijdster tegen illegale kunsthandel probeert cultureel erfgoed van haar land te redden. Nederland moet Cyprus mogelijk vier iconen teruggeven.
Petrus, Paulus, Marcus en Johannes liggen in Rotterdam. Ze zijn geroofd. En over de toekomst van de vier iconen uit de Antiphonitis-kerk op Cyprus wordt al dertien jaar geruzied.
Een Rotterdamse echtpaar verzamelde kunst en kocht in de vroege jaren zeventig de vier kunststukken uit de zeventiende eeuw voor, omgerekend, een ton van een Armeense handelaar. Die werkte in Nederland samen met de omstreden kunsthandelaar Michel van Rijn. Ze verzorgden samen een iconenexpositie. Wie argwaan koesterde over de herkomst van hun schatten, werd gerustgesteld door het comité van aanbeveling, met namen als kardinaal Alfrink, Carel Willink en toenmalig minister van justitie Van Agt.
Toch waren de iconen die het echtpaar had gekocht, volgens Cyprus geroofd nadat de Turken het noorden van het eiland in 1974 bezetten. Een slordige 20.000 iconen, mozaïeken en fresco’s verdwenen van het eiland in de Middellandse Zee.
Die invasie betekende een ’verkrachting van de ziel van een volk’, zegt Tasoula Georgiou (1959). Met haar familie werd ze in 1974 gedwongen te vertrekken uit het dorp waar ze woonde. In de jaren tachtig verhuisde ze naar Nederland.
De nieuwe eigenaren van de apostel-iconen zochten in 1995 contact met Georgiou, toen honorair consul van Cyprus. Bij veilinghuis Christie’s kregen ze hun iconen niet verkocht. Ze vroegen haar of Cyprus bereid was de religieuze kunststukken te verwerven voor de prijs waarvoor zij ze zelf ooit hadden aangeschaft. Georgiou weigerde. „Geroofde spullen koop je niet terug. Ik vraag respect voor mijn godsdienstige culturele erfgoed.”
Een juridisch steekspel begon, de geschilderde heiligen werden in beslag genomen en de zelfstandige Grieks-orthodoxe kerk van Cyprus, vertegenwoordigd door Tasoula Georgiou-Hadjitofi, daagde de Rotterdammers voor het gerecht.
Was het echtpaar wel te goeder trouw geweest? En had dit invloed op de definitieve bestemming van de geroofde iconen? De belangrijkste vraag voor de Rotterdamse rechtbank werd: wanneer zijn de iconen precies verworven?
Nederland was volgens een protocol uit 1954 verplicht om smokkelwaar uit bezet gebied in beslag te nemen. Maar er gold een verjaringstermijn van twintig jaar. De Grieks-orthodoxe kerk verloor hierdoor de zaak; die speelde immers langer dan twintig jaar vóór 1996.
„Het echtpaar uit Rotterdam is overleden”, zegt Georgiou. „Ze hebben de iconen nagelaten aan hun kleindochter.”
Georgiou, die geen honorair consul meer is, zet haar kruistocht namens de Cypriotische kerk voort. „Vorig jaar nog vroegen de eigenaren vier ton in euro’s voor de iconen.”
De Haags-Cypriotische zakenvrouw ging weer niet akkoord. Nu ziet ze nieuwe mogelijkheden om de zaak alsnog in haar voordeel te beslissen. „Een jonge juriste uit Maastricht heeft me benaderd. Ze vertelde dat de Nederlandse wet op dit punt is gewijzigd. Nederland ondertekende een verdrag over de bescherming van cultureel erfgoed bij een gewapend conflict. Cyprus kan de Nederlandse regering nu alsnog vragen om de iconen direct terug te geven.”
Morgen vertrekt Georgiou naar Cyprus. Dat nomineerde haar als ’Europese vrouw van het jaar’ voor haar strijd tegen illegale kunsthandel. Georgiou: „Het is me door de jaren heen gelukt om zestig Cypriotische stukken naar het eiland terug te krijgen.”
Wat gaat ze op Cyprus doen?
„Een brief halen bij de regering van Cyprus, bestemd voor de Nederlandse regering. Zo starten we opnieuw het proces om de vier apostelen van Antiphonitis terug te halen. Fantastisch, als dat lukt. Dat zou voelen als Kerstfeest in de zomer.”
