Cubaanse ondernemers leveren dagelijks slag tegen beperkingen

Met zijn bakstenen gevel en gloednieuwe tuinmeubels is restaurant Imperio een opvallende verschijning in Vedado. Een bistro in Italiaanse stijl lijkt niet helemaal te passen tussen de statige 19de-eeuwse villa's in deze chique wijk net buiten het oude centrum van Havana.

"Mooi dat het opvalt, zo halen we klanten binnen", zegt Julio Gutiérrez, niet zonder trots. "We zijn pas een maand of twee open, maar de zaken gaan best goed."

De 47-jarige Gutiérrez is zakenpartner van de eigenaar van Imperio, een van de vele bedrijfjes die in de laatste jaren in Cuba zijn opgezet. In 2008 opende de Cubaanse president Raúl Castro de communistische economie voorzichtig door meer ruimte voor de private sector te creëren, iets wat broer Fidel altijd verafschuwde.

Veel Cubanen putten uit die liberalisering hoop op meer economische vrijheden, maar de laatste tijd heeft Castro dat weer in de kiem gesmoord. "Het is voor restaurants als het onze een voortdurende strijd om aan de benodigde producten te komen", verzucht Gutiérrez. "We moeten inkopen bij staatsgroothandels, maar die hebben gewoon niet genoeg. Het is een dagelijkse strijd om de boel draaiend te houden."

De emotionele schok door de dood van Fidel Castro komt voor de Cubanen in een toch al moeilijke periode, want het gaat niet goed met de economie. In de eerste helft van het jaar groeide die met één procent, de helft minder dan verwacht.

Voornaamste oorzaak is de crisis in Venezuela, de bondgenoot die het eiland al ruim een decennium van zeer goedkope olie voorziet. Cuba stuurt in ruil daarvoor artsen en docenten om de 'Bolivariaanse Revolutie' in Venezuela te ondersteunen. In feite ligt Cuba aan het infuus: tot voor kort ontving het dagelijks zo'n 100.000 vaten, goed voor de helft van de energiebehoefte.

Maar de Venezolaanse economie is geïmplodeerd, waardoor de olietoevoer dit jaar met twintig procent is gezakt. Maatregelen blijven niet uit; in juli kondigde het regime aan de elektriciteitsconsumptie in de tweede helft van dit jaar met 28 procent te verlagen en alle import met 15 procent. Cubanen die voor de staat werken, voelden de maatregelen al aan den lijve, doordat de airconditioner in overheidskantoren uit moest en doordat de diesel voor taxi's op rantsoen moest. "We merken al drie jaar dat het niet lekker gaat. Prijzen schieten omhoog, ook de benzine wordt duurder", vertelt José Lemus (67), bestuurder van een motortaxi voor de staat. Hij verkoopt daarnaast sigaren aan toeristen om wat bij te verdienen. "Er hangt niet echt een crisissfeer, maar er is wel onzekerheid over de toekomst."

Ook de private sector kampt met beperkingen. In oktober schortte de regering de verstrekking van vergunningen aan nieuwe restaurants tijdelijk op, naar verluidt om belastingontduiking en het aankopen van goederen op de zwarte markt door de reeds bestaande ondernemingen tegen te gaan.

Sommige critici stellen dat de maatregelen veel weg hebben van de 'Speciale Periode' van begin jaren negentig, toen de Cubaanse economie na de val van de Sovjet-Unie volledig implodeerde en er grote schaarste en zelfs honger ontstond. Veel Cubanen herinneren zich nog levendig hoe in korte tijd vrijwel alle zwerfkatten en -honden uit de straten van Havana verdwenen.

Zo'n vaart zal het volgens Gutiérrez deze keer niet lopen. "Ik heb die periode meegemaakt en we zijn nu veel beter voorbereid op het wegvallen van Venezuela dan destijds op het wegvallen van de Sovjet-Unie", zegt hij.

Toch is hij niet optimistisch over de toekomst en dat heeft vooral te maken met Donald Trump. Waar Barack Obama en Raúl Castro twee jaar geleden de politieke en diplomatieke banden tussen aartsvijanden Cuba en de VS herstelden, is het onduidelijk welke koers Trump zal inzetten ten opzichte van Cuba. Dat kampt ook nog met het ruim vijftig jaar oude Amerikaanse handelsembargo. De eerste tekenen zijn weinig hoopgevend; Trump reageerde op de dood van Fidel Castro door hem een 'brute dictator' te noemen.

"We weten dat Cuba nieuwe handelspartners nodig heeft en voor de particuliere sector is het belangrijk dat de dooi met de Amerikanen wordt doorgezet", zegt Gutiérrez. "Maar de hoop daarop is met de komst van Trump eigenlijk vervlogen. Het opheffen van het embargo lijkt nu erg ver weg."

undefined

trump: harde lijn of toenadering?

Zoals bij al zijn buitenlandse beleid, is het nog vaag wat aankomend president Donald Trump met Cuba wil doen. Terug naar de harde lijn van 55 jaar handelsembargo? Of door op het pragmatische pad van toenadering dat president Obama in december 2014 insloeg? Dit weekend gaf Trump Fidel Castro bij zijn overlijden nog even van katoen: "Een wrede dictator die bijna zestig jaar lang zijn eigen volk heeft onderdrukt".

Wat er in de afgelopen twee jaar tot stand kwam, gebeurde per presidentieel besluit, omdat het Congres de boycot niet wilde opgeven. Obama versoepelde de regels voor Amerikanen om Cuba te bezoeken en verruimde het bedrag dat familieleden mogen overmaken naar het eiland. Dat betekende een geweldige stimulans voor de toeristische sector: overgemaakt geld werd massaal geïnvesteerd in horecabedrijfjes.

Ook handels- en investeringsbeperkingen werden verruimd. Zo mochten Cubaanse sigaren en rum weer de VS in en mochten Amerikaanse bedrijven hun netten naar het eiland uitwerpen.

Deze week begon American Airlines met dagelijkse vluchten op Havana. Cruiseschepen legden al eerder aan en Amerikaanse hotelketens kregen van beide zijden bouwvergunningen. De landbouwsector leverde nog niet veel concrete toenaderingen op. Stel dat Trump alle investeringen wil afkappen, dan vindt hij diverse Republikeinen tegenover zich, plus de bedrijven die al kosten hebben gemaakt.

undefined