Consument maakt geen rationele keuzes

Het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting (Nibud) presenteerde vandaag, op de 35ste verjaardag, een rapport over ongezond financieel gedrag. Zo'n 1,1 miljoen huishoudens, 15 procent van het totale aantal huishoudens in Nederland, zit in ernstige financiële problemen en de maatschappij waarin we leven houdt dit in stand.

Het Nibud doelt op ongelimiteerde bestedingen met creditcards en honderden euro's in het rood kunnen staan, automatische afschrijvingen van ziektekosten en het vooraf aanvragen van toelagen voor huur. Allerlei vlakken waarop het de consument moeilijk wordt gemaakt om rationele keuzes te maken. Gabriëlla Bettonville van het Nibud wijst op de noodzaak van een andere blik op de zaak. "Het is alsof iemand aan het lijnen is, maar diegene blijft stukken taart toegespeeld krijgen, dat klopt toch niet?"

Een onjuist systeem
Bettonville beschrijft de zwakke punten in het systeem: "We leven in een consumptiemaatschappij, maar die is inmiddels onhoudbaar op sommige punten", zegt ze. Ze ziet dat het huishoudens uit alle lagen van de bevolking moeite kost om die rationele keuzes te maken. "We moeten veel meer doen om mensen te wijzen op creditcardgebruik. Je moet huishoudens bij de hand nemen, dat ben je verplicht als maatschappij".

"Het aantal aanvragen voor de schuldhulpverlening is verdubbeld in de afgelopen vijf jaar", vertelt de woordvoerster van het Nibud. Is de crisis dan niet de boeman? "Nee, niet echt", zegt Bettonville. "Dit probleem is niet meer inkomensgerelateerd, net als het niet intelligentiegerelateerd is". Bedrijven en overheid moeten volgens het Nibud veel transparanter worden over kosten van bijvoorbeeld leningen.

Taarteters
De samenleving is volgens berekeningen van het Nibud al gauw zo'n 100.000 euro kwijt aan elk noodlijdend gezin. Dat geld gaat zitten in afschrijvingen, hulpverlening, verzuim- en ziektekosten, verloren arbeidsuren, uitkeringen en huisuitzettingen.

Bettonville vergelijkt de ongezonde financiële situatie graag met de veranderde gedachtegang over voedsel, zoals ze eerder ook al de taarteter aanhaalde. "De manier van denken over het consumeren van voedsel is in de afgelopen jaren veranderd. We laten mensen, zoals kinderen in schoolkantines, gezond eten door preventief te waarschuwen wat 'goed' en wat 'slecht' voedsel is." Is dat geen appels met peren vergelijken? Nee, het is een treffend voorbeeld vindt Bettonville. "Met zo'n systeem moeten we ook het financiële gedrag van consumenten al bij voorbaat beïnvloeden."

Mens handelt eerder impulsief dan rationeel
Nibud wil bedrijven en instellingen nadrukkelijker voorlichten over hoe ze geldproblemen minder in de hand kunnen werken. Wanneer het financieel gedrag van consumenten meer als uitgangspunt wordt genomen bij beleidsdoelstellingen, leidt dit tot veranderingen waar de samenleving veel aan heeft, denkt het Nibud.

De afgelopen tien jaar is het gedragswetenschappers pas duidelijk geworden dat de mens vanuit zijn aard niet rationeel is, maar eerder impulsief handelt. Zelfredzaamheid blijkt niet voor iedereen weggelegd te zijn. Met de nieuwe onderzoeksgegevens wil het Nibud de discussie aanzwengelen en een verse, verantwoorde blik op de toekomst werpen.

Verantwoorde blik
De Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) geeft al gehoor aan die verse, verantwoorde blik, meldt het Nibud in het rapport. Tot voor kort kreeg een student bij het aanvragen van een lening op de DUO-website standaard het maximum bedrag te zien dat je kon lenen. Dat kon de scholier zelf verlagen. Nu staat het leenbedrag standaard op nul. En wat blijkt? Sinds de aanpassing wordt er aanzienlijk minder geleend.