Complottheorieënalom, maar wie gelooft er nog in de waarheid?

Het zikavirus is een fabricatie van de farmaceutische industrie om meer vaccins te verkopen.' 'De Franse geheime dienst zat achter de aanslagen in Parijs.' 'IS is een Amerikaanse uitvinding om de olieprijs te drukken.' '9/11 was het werk van de Mossad.'

U kent ze wel, mensen die menen te weten hoe het zit. Nee, niet hoe 'de media' en/of 'de politiek' vertellen dat het zit, maar hoe het echt zit. De diepe, duistere waarheid die niemand hardop durft uit te spreken omdat zij te beangstigend is. Of te lelijk. Te vergezocht. Maar zij? Zij durven de waarheid wel te zeggen. Sterker nog, zij menen die te moeten verkondigen als ware het een geloofsovertuiging, en verdedigen deze tegenover wie het maar horen wil. Of niet.

Zo sprak ik onlangs iemand die er heilig van overtuigd was dat er binnen nu en vijf jaar nieuwe kruistochten te verwachten zijn. Onder leiding van president Poetin en de Verenigde Staten samen. Waarom zouden de katholieke en de orthodoxe kerkvaders elkaar anders voor het eerst sinds het Grote Schisma van 1054 gaan ontmoeten? Op Cuba bovendien, dat sinds kort de banden met de Amerikanen weer openlijk aanhaalt? Kon geen toeval zijn, vond de complotdenker in kwestie.

Ik weet dan nooit zo goed hoe te reageren. Want ongeacht welk argument ik zou noemen, er zou zeker een tegenwerping volgen die mijn 'zogenaamde' feitelijke constatering geheel in een ander daglicht zou plaatsen.

"Maar Poetin en Obama staan in het Midden-Oosten momenteel toch juist lijnrecht tegenover elkaar?", probeerde ik nog voorzichtig. Zoals te verwachten viel, was dat voor de complotdenker juist een bewijs van de juistheid van zijn theorie. 'Tegenover elkaar? Dat is slechts schijn. Allemaal bedoeld om ons zand in de ogen te strooien.'

Waarom geloven mensen in complottheorieën? In het Engels bestaat er een mooi woord voor: disenfranchisement. Letterlijk betekent dat 'zonder stem zijn'. Dat is precies waarom veel complotdenkers zo hardnekkig blijven geloven in hun theorieën: ze geven een stem aan de machtelozen, de gemarginaliseerden, de mensen die niet meedoen en zich tekort gedaan voelen. Houvast in een glibberige wereld. Ergens hebben ze een punt. Want het wordt er niet eerlijker op, overzichtelijker evenmin.

Het lastige is bovendien, dat de werkelijkheid soms verdacht veel weg heeft van een complot. De belastingtrucs van brievenbusfirma's. De groeiende macht van de wapenindustrie, de enige winnaars van de escalatie van het conflict in het Midden-Oosten. Wikileaks en het merkwaardige huisarrest van Assange. Amerikaanse politieagenten die ondanks twijfelachtige schietpartijen op zwarte verdachten niet worden vervolgd. Om nog maar te zwijgen over die dubieuze doofpotaffaire nog dichter bij huis: de Teevendeal.

Daarom vrees ik dat de deze week gelanceerde Franse overheidscampagne tegen complottheorieën weinig uit zal halen. Een lespakket moet een einde maken aan complotdenken, dat in Frankrijk naar verluidt bij één op de vijf jongeren weerklank vindt. On te manipule, ze manipuleren je, zo heet de bijbehorende site. Ja, dat wisten die complotdenkers natuurlijk allang. De vraag is alleen: wie manipuleert wie? En waarom? Als ik een complotdenker was, zou ik ook mijn vraagtekens plaatsen bij een dergelijke campagne. Want wie gelooft er überhaupt nog in de waarheid?

undefined