Compassie met kleine man hartverscheurend neergezet

Een kreukelig witpapieren huisje. Uit de schoorsteen stijgen rode draden als vurige zonnestralen ten hemel, op de vloer zijn die verbonden met gewone garenklosjes. Een gitariste zingt over dromen, terwijl op de achtergrond een man moeizaam, met zijn neus bijna op de grond, koffers voortsleept. Bij een flinke uithaal "dreams!" stort de man in elkaar.

De openingsscène van 'Dood van een Handelsreiziger' (1949) door het Ro Theater is briljant. Hij roept meteen dat dubbele gevoel op, dat aan de kern van het stuk raakt. Een fragiele fantasiewereld en de aardse realiteit die in elkaar lijken te schuiven, maar eerder voor wanklank dan harmonie zorgen. Dat zie je en je weet dat het niet te keren is.

Titelpersonage Willy Loman loopt stuk op de zelfgebouwde illusie van geslaagde koopman, wiens zoons het nog beter zullen doen. Willy ziet nog maar één uitweg om aan een keihard failliet en mogelijke minachting van zijn omgeving te ontkomen.

Het hartverscheurend mooie van Alize Zandwijks enscenering is, dat zij de universele waarde van het stuk naar voren haalt zonder te actualiseren. Het maakt het besef hoe dicht onze tijd en die van schrijver Arthur Miller elkaar raken des te dwingender. Zo associeer je in de net wat strakker getrokken vertaling (Marcel Otten) de originele geldbedragen moeiteloos met crisisinkomens van nu. In alles proef je de compassie met de kleine man, die zich met droombeelden op de been probeert te houden, maar meedogenloos door de kille maatschappij wordt teruggefloten. In de expressieve vormgeving (Thomas Rupert), in de sfeerrijke muziek (Beppe Costa, Maartje Teussink), in het spel. Als Willy zegt dat hij dood meer waard is, klinken tegelijk zangtonen huiveringwekkend ijl op.

De imaginaire scènes, die Miller met de realistische mengt, geeft Zandwijk met witte ballonnen of zeepbellen juist die zweem van naïviteit, die ook Willy Lomans gedrag typeert. Herman Gilis schuurt daar in zijn spel zo gevaarlijk dicht tegenaan, dat mogelijke ergernis over Willy's gebrek aan realiteitszin telkens weer wordt omgebogen naar deernis. Je snapt waarom zijn vrouw (prachtig klein spel van Jacqueline Blom) hem blijft steunen.Terwijl hij in hogere sferen vertoeft, smeert zij stapels boterhammen of sust opstandige zoon Biff (een opmerkelijk krachtige én sensibele Gijs Naber). Als pa en zoon op elkaar in stoten als gehoornde stieren, zie je in een korte 'freeze' de genegenheid bijna door de woede heen. Schijnbaar terloops, met schrijnende contrasten en precies gedoseerde stileringen geeft Zandwijk zicht op het onderhuidse. Deze 'Handelsreiziger' is een artistieke voltreffer. En diep ontroerend.

'Dood van een Handelsreiziger' van Arthur Miller door Ro Theater. Regie: Alize Zandwijk. Schouwburg Rotterdam 2/4 en 17/19-11. Tournee in 2012. Inl.: 010-4046888 of www.rotheater.nl

undefined