Cohen wil de boel een beetje bij elkaar houden
Terwijl 'Joden!' schreeuwende voetbalbarbaren het Leidseplein een ander aanzien geven om het succes van Ajax te vieren. Terwijl op de Dam, voor het nationaal monument, mensen nog steeds de mond vol hebben van de onlangs vermoorde politicus, daar geëerd met bloemen, kaarsjes en teksten: ,,Pim, als je nu in de hemel bent, weet ik zeker dat daar van alles gaat veranderen.'' Terwijl er natuurlijk nog veel meer zaken gebeuren in Nederlands multiculturele hoofdstad -zaken waar een journalist niet altijd bij kan zijn- wordt er in de Amsterdamse verlichtingstempel Felix Meritis, in aanwezigheid van burgervader Job Cohen, beschaafd gediscussieerd over religie als bindmiddel.
Kan religie wel een bindmiddel zijn? Of is het eerder een splijtzwam? Hebben al die religieuze stromingen in Amsterdam met elkaar gemeen dat 'ze hart en ziel voor de omgeving hebben en een positieve bijdrage willen leveren aan de stad', zoals de website van de organisatie (www.hartenziel.org) vermeldt? Of is 'ons geloof' altijd het beste en moeten andere levensovertuigingen daar maar voor wijken?
Moeilijke vragen, maar gelukkig valt er bijna geen onvertogen woord. Botsingen tussen de verschillende religieuze groeperingen in de multiculturele samenleving moeten immers koste wat het kost voorkomen worden. 'De boel een beetje bij elkaar houden', het credo van Cohen, wordt door de aanwezige christenen, joden, moslims en Surinaamse aanhangers van de winti-religie van harte onderschreven. Vroom prevelen zij de bekende bezweringsformules, nodig om het multiculturele bouwsel overeind te houden: 'barmhartigheid', 'naastenliefde', 'tolerantie', 'verdraagzaamheid', 're-spect', 'erkenning' en 'dialoog'.
Natuurlijk is daar weer het in dit soort bijeenkomsten ritueel terugkerende pleidooi om imams beter op te leiden over de gangbare normen en waarden in de Nederlandse samenleving. En natuurlijk is de islam geen achterlopende cultuur, zoals multicultureel-vijandig rechts nog steeds durft te beweren. ,,De islam heeft zijn Verlichting al in de tiende en elfde eeuw gehad'', zegt Mimoun Ouariachi, bestuurslid van de Stedelijke Marokkaanse raad en voorzitter van de Raad voor levensbeschouwingen.
Met een stem die op breken staat, vertelt de liberale rabbijn Menno ten Brink over de twee zoenen die hij van een imam heeft gehad. Een golf van ontroering gaat door de zaal: hier wordt de hoop verwoord dat het allemaal toch nog goed zal komen in het van oudsher zo tolerante Nederland.
Is er eigenlijk überhaupt reden om ergens ongerust over te zijn?
Wie al die vertegenwoordigers van multicultureel Amsterdam vreedzaam naast elkaar ziet staan, zich uitputtend in beleefdheden en voorzichtige formuleringen, kan die vraag haast niet anders beantwoorden dan met een hartstochtelijk 'nee, het gaat goed in Amsterdam'. En als de overheid nu ook nog begint met het herzien van een te ver doorgevoerde scheiding tussen kerk en staat, wordt het volgens de burgemeester in de toekomst nóg beter.
Cohen had het immers al gezegd tijdens zijn nieuwjaarstoespraak. ,,Dat was vloeken in de seculiere kerk'', zegt hij nu, maar hij ziet geen enkele reden om zijn woorden van toen terug te nemen: ,,De integratie van sommige bevolkingsgroepen in onze samenleving verloopt nu eenmaal via hun godsdienst. Willen we de dialoog met elkaar gaande houden, dan moeten we hoe dan ook de religieuze infrastructuur erbij halen. Zonder moskeeën, tempels, kerken en synagogen lukt het niet.''
Maar dragen de godsdiensten wel bij aan de integratie van nieuwkomers in de maatschappij? Of staan sommige religieuze stromingen integratie juist in de weg? Over deze vraag valt gelukkig geen onvertogen woord, al is de VVD-filosoof Paul Cliteur uitgenodigd om een iets minder godsdienstvriendelijk geluid te laten horen. ,,We wisten wat we met Cliteur in huis haalden'', zegt de voorzitter na afloop. De Delftse rechtsfilosoof heeft het namelijk gewaagd om zijn lofzang op 'de onzichtbare religie' -het 'oecumenisch humanisme', zoals uitgedragen door onder meer de Grondwet en de Universele verklaring van de rechten van de mens- met de volgende woorden af te sluiten: ,,Eén van de mensen die ver zijn gekomen in het verwerkelijken van de beginselen van mijn onzichtbare religie, is de onlangs gestorven professor dr. W.P.S. Fortuyn.''
Die woorden vallen in minder goede aarde. ,,De islam een achterlijke cultuur noemen is ontzettend kwetsend'', zegt een geëmotioneerde mevrouw uit het publiek die, zelf afkomstig uit Joegoslavië en getrouwd met een Surinaamse moslim, wel een van de meest multiculturele verschijningen van de avond is. Cliteur: ,,Mijn geloof in de vrijheid van meningsuiting houdt in dat je een ander volstrekt accepteert als mens, en toch tegen zo iemand kan zeggen: 'er zijn dingen waarin u gelooft, die ik volstrekt achterlijk vind'.''
Hoe zit het nu eigenlijk met die veel bediscussieerde 'achterlijke opvattingen' in het islamitische gedachtegoed? Met het fundamentalistische geloof in een islamitische wetgeving en samenleving? Met de discriminatie jegens vrouwen, homoseksuelen, joden en andere 'ongelovigen'? Daar wordt binnen de islamitische gemeenschap druk over gediscussieerd, zeggen de progressieve moslim-vertegenwoordigers. 'De islam' bestaat immers niet. Maar de islamitische intellectuelen zijn wel bezig die zaken van kritiek te voorzien.
Een paar moslims in de zaal sputteren zachtjes. ,,Heel veel moslims denken dat ongelovigen zullen branden in de hel'', zegt een dame met een hoofddoek. ,,Wat ik hier hoor is allemaal heel genuanceerd'', pareert een Marokkaanse, ,,maar in de moskeeën hoor je opvattingen over vrouwen en homoseksuelen waar ik kotsmisselijk van word.''
Nog even wordt het spannend als een man opstaat: ,,Ik vind het debat tot nu toe wel heel erg lauw'', zegt hij. ,,Té lauw! Er is een religie waar ik wel wat problemen mee heb: het secularisme! Dat geloof in de Verlichting! Dat is wel erg onverdraagzaam!''
