China’s strijd tegen de ziekte van buitenlanders

’Veel Chinezen zien hiv en aids nog altijd als een ziekte van buitenlanders of van de arme bevolking in afgelegen provincies. Mensen zijn verbaasd te horen dat het ook in hun eigen streek voorkomt.” Dat zegt de 35-jarige Australiër Dean Creer, manager van het hiv/aids-programma van het Nederlandse Rode Kruis in de Chinese stad Harbin, in het noordoosten van het land. „In plaats van veilig vrijen aan te raden, raadde China’s eerste aids-beleid eind jaren tachtig seks met buitenlanders af.”

Sinds 1994 hanteert China een inreis-verbod voor buitenlanders met hiv en aids. Volgens sommige berichten komen hierdoor zelfs mensen die seropositief zijn en aids-conferenties willen bijwonen het land niet in. Het ministerie van volksgezondheid heeft onlangs aangekondigd de regel te willen herzien. Of dat gebeurt en wanneer, blijft onduidelijk.

Na jaren van ontkenning van het probleem toont Peking steeds meer openheid rondom hiv en aids. In 2003 schudde premier Wen Jiabao als eerste hoge topfunctionaris publiekelijk de handen van patiënten. Een betekenisvol gebaar: veel Chinezen geloven nog altijd dat hiv zich verspreidt via een handdruk, naast elkaar lopen, eetstokjes of niezen.

„Ook de meeste jongeren weten niets over de besmetting”, zegt de 21-jarige Zhang Jian, die voorlichting geeft aan andere universiteitsstudenten. Zhang heeft een training gekregen van het Nederlandse Rode Kruis in Harbin. Dat heeft - voor Chinese begrippen – een nogal frontale en onorthodoxe aanval op het aidsprobleem ingezet. Zhang en andere onderrichte studenten geven vervolgens in tweetallen dezelfde cursus aan een volgende groep studenten. „Onze hoogleraren vragen wel eens of ze de voorlichting kunnen bijwonen. Maar dat zou de sfeer veranderen”, aldus de 24-jarige Jason Zhang.

De kennis verspreidt zich volgens deze hippe studenten ook buiten de studentenkring. „Mijn eigen ouders reageerden eerst verlegen toen ik ze over hiv en aids informeerde, nu geef ik ze zelfs condooms,” zegt Jason.

China telt volgens de laatste overheidsschattingen uit 2005 ruim 650.000 mensen die seropositief zijn, van wie 75.000 aids hebben. De Wereldgezondheidsorganisatie en UNAids van de VN hanteren dezelfde cijfers, maar volgens sommige aids-activisten zijn het er veel meer. Het officiële cijfer komt neer op minder dan 0,1 procent van de bevolking. Maar het probleem groeit en verspreidt zich ook buiten de risicogroepen. Het land telt maandelijks drieduizend nieuwe hiv-infecties, meldde de overheid vorige maand. Peking mag dan nieuw beleid en maatregelen doorvoeren, plaatselijke overheden doen daar vaak nog weinig mee.

China kent veel lokale, kleinschalige initiatieven tegen hiv en aids, vaak ondersteund door internationale organisaties. Maar een gering budget en door de overheid opgeworpen barrières voor maatschappelijke groepen om zich officieel te registreren, beperken hun mogelijkheden nogal eens.

In Harbin bezoeken verschillende vrijwilligersgroepen badhuizen en sauna’s voor homoseksuelen, homobars, of hun ontmoetingsplaatsen in parken. Volgens de 27-jarige Jin Bingqun zijn reacties in Harbin doorgaans positief. „Maar sommige mannen accepteren de voorlichting niet. Dan krijg je reacties als: ik ben niet homoseksueel.”

Condoomgebruik blijft in China beperkt, maar toch zien de voorlichters vooruitgang. „Bij het uitreiken van condooms keken mensen een paar jaar terug alleen maar toe, verder niets”, aldus de 34-jarige Hongtao. „Nu zetten we ze neer op opvallende plaatsen in bijvoorbeeld badhuizen, en lopen veel mannen er uit zichzelf heen.”

Het beeld van hiv en aids in China wordt vaak nog bepaald door de schandalen rond de illegale bloeddonaties in de jaren negentig. Veel inwoners van met name het platteland verkochten massaal bloed om een centje bij te verdienen. Onzuivere praktijken zorgen voor een desastreuze verspreiding van hiv. Nieuwe besmettingen komen vooral door injecterend drugsgebruik en onveilige seks. In Harbin en elders in noordoost-China traint het Nederlandse Rode Kruis ook prostitue(e)s om voorlichting te geven in hun eigen groep. De organisatie besloot in 2003 haar werk uit te breiden naar de noordoostelijke provincies vanwege het al hoge percentage – oplopend tot 10 procent –- hiv-besmettingen onder sommige risicogroepen. Het is voor internationale organisaties lastig programma’s op te zetten in China. Maar de goede banden van het Chinese Rode Kruis met de overheid hielp de Nederlandse afdeling om voet aan de grond te krijgen.

In de in maart opgezette lotgenotengroep de ’Echte Liefde Familie’ kunnen mensen die seropositief zijn kwijt wat ze in het dagelijks leven verborgen houden. Er zijn zo’n 25 leden. Om wat te verdienen, maken de meesten speldjes met handgeknoopte rode lintjes, het internationale symbool van solidariteit aan mensen met hiv/aids. Het Rode Kruis koopt de speldjes en deelt ze uit bij activiteiten. De ongeveer 100 euro die de 32-jarige Liu Wei maandelijks verdient met het knopen van de lintjes, is zijn voornaamste inkomen. Hij verloor zijn baan in een restaurant vanwege zijn hiv-besmetting.

De 34-jarige Liu Qiang knikt instemmend. Eerlijkheid rondom zijn ziekte leidde tot echtscheiding. „Ik had net gehoord dat ik doodga, dat wilde ik haar vertellen. Op dat moment dacht ik niet na over de gevolgen, en zeker niet aan echtscheiding”, vertelt hij kalm.

Sommige hiv-dragers die hun ziekte verzwijgen, vertellen hun partners dat ze een andere, minder beladen, geslachtsziekte hebben om constant condoomgebruik te verantwoorden. Maar veel mensen laten zich überhaupt niet testen, uit onwetendheid of angst voor stigma’s.

Zelfs in ziekenhuizen komt discriminatie nog voor. De 40-jarige Wang Wei vertelt hoe een arts de ingezette behandeling voor vocht in zijn longen staakte toen hij hoorde dat Wang hiv had. „Als hij nu mijn naam hoort, durft hij me niet naar het ziekenhuis te laten komen”, meent Wang. Hij trekt zijn kraag omlaag en toont een donker litteken in zijn nek: herinnering aan een lymfeklierontsteking. „Ik verwachtte weer door artsen te worden afgewezen, dus heb ik het zelf maar opengesneden.”

De Chinese overheid voert nationale campagnes om de kennis te vergroten en stigma’s te bestrijden, onder meer met posters met discrete teksten en afbeeldingen in bushokjes en andere openbare plekken. Maar ondanks de groeiende erkenning van het probleem, blijven prominente aids-activisten en organisaties geregeld slachtoffer van intimidatie, detentie en huisarrest. Mensenrechtenorganisaties waarschuwen dat die aanpak in de aanloop naar de Olympische Spelen alleen maar zal toenemen.