'China moet een sterkere stem hebben in de wereld'

Zhang Weiwei (60) begon in de jaren tachtig als tolk en woordvoerder voor Chinese leiders als Deng Xiaoping. De kleine Deng, bijna weggezuiverd door de Grote Roerganger Mao Zedong, zette China op het pad van de vrije-markteconomie.

Zhang ontwikkelde zich na die tijd tot expert in de internationale betrekkingen en partij-ideoloog. Hij was de afgelopen dagen in Nederland vanwege de prestigieuze Nexus Conferentie en ging daarbij in zeer goed Engels soepel in op vragen over de ontwikkelingen in China.

Hoe is het om te tolken en het woord te voeren voor iemand als Deng Xiao-ping?

"Dat is een zware baan. De Chinese leiders in die tijd hadden vaak een zwaar accent, hun woordgebruik was ook heel provinciaals. Mijn taak was vooral het overbrengen van hun ideeën.

"Zo was ik in de jaren tachtig bij een ontmoeting van Deng en Robert Mugabe van Zimbabwe. Deng zei: Wees voorzichtig. Kijk naar China's positieve en negatieve ervaringen en trek er lering uit. Ja, president Mugabe had beter moeten luisteren.

"Later ben ik gepromoveerd in Genève en aan de universiteit gaan werken. Ik heb me vooral beziggehouden met de Chinese aanpak van de modernisering."

U stelt dat er een Chinees model en een westers model van politieke ontwikkeling zijn. Wat bedoelt u daarmee?

"In het Westen wordt de politiek bepaald door verkiezingen. In China gaat het om selectie én verkiezingen. Als je een van de zeven leiders van China wilt zijn, moet je een dosis ervaring hebben die niemand in het Westen zich kan voorstellen.

"Je moet zeker twee keer gouverneur zijn geweest van een provincie, waar zo'n honderd miljoen mensen wonen. Daar blijkt of je capabel bent als bestuurder, of je economisch onderlegd bent en of de mensen vertrouwen in je hebben. Alleen de beste bestuurders worden geselecteerd door de partijleiding, op basis van hun prestaties.

"De Chinese overheid gebruikt ook veel opinie-onderzoeken, onder de bevolking en onder medewerkers van de leidinggevenden. De ambtenaren die het minste presteren komen niet verder, maar degenen die het beste presteren ook niet altijd. Dat kunnen populisten zijn.

"Een goede leider moet competent zijn, goede prestaties leveren en niet alleen maar retoriek gebruiken. Dat is onmogelijk in China. President Xi Jinping is hét voorbeeld van het Chinese model."

Welke verschillen ziet u nu in de praktijk tussen de twee wereldmachten China en de Verenigde Staten?

"In een debat met Francis Fukuyama (hoogleraar in de VS, red.) heb ik jaren geleden al eens gezegd dat zowel de VS als China hervormingen nodig hebben. Ik zei toen dat als de VS niet zouden hervormen, ze op een dag een leider zouden krijgen die nog slechter is dan George W. Bush. Toen werd ik uitgelachen, maar het is wel gebeurd.

"De verkiezing van Donald Trump is voortgekomen uit het Amerikaanse politieke systeem en dat vertoont ernstige gebreken. Trump en zijn ideeën reflecteren voor een deel wel echte gevoelens in Amerika. De elite heeft het contact met de gewone mensen verloren.

"Confucius zei al: mensen zijn als water, leiders zijn als schepen. Je kan varen op de golven, maar die kunnen ook zorgen dat je omslaat. Ik kan niet begrijpen dat het Westen leiders kiest die politiek onervaren zijn.

"Dat geldt niet alleen voor Trump maar bijvoorbeeld ook voor Emmanuel Macron. Die heeft in zijn regering 50 procent mannen en 50 procent vrouwen benoemd, alleen maar om politiek correct te zijn. Wie zou je eerder vertrouwen, Xi, Trump of Macron?"

In de top van het Chinese leiderschap zijn helemaal geen vrouwen te vinden, is dat dan goed?

"De status van vrouwen in China is een van de hoogste ter wereld. Maar je ziet dat vooral terug in de sport en in het zakenleven, nog niet zozeer in de politiek. Het is een natuurlijk proces, dat heeft tijd nodig. Oppervlakkige gelijkheid werkt niet."

Als het Chinese model zo goed is, hoe verklaart u dan een leider als Mao Zedong, die miljoenen doden op zijn geweten heeft?

"We hebben geleerd van gebeurtenissen als de Culturele Revolutie en de Grote Sprong Voorwaarts. Het Chinese model zoals ik dat voorsta heeft echt vorm gekregen in de laatste veertig jaar.

"Natuurlijk is er in China nog altijd corruptie, geen systeem is perfect. De vraag is of een systeem kan leren, kan verbeteren. China is non-stop aan het hervormen, maar het politieke systeem in de VS is nog altijd pre-industrieel."

Begint president Xi Jinping nu ook zo'n grote leider te worden als Mao, met zijn eigen persoonlijkheidscultus?

"Er is een verschuiving gaande, zo is Xi officieel benoemd tot 'kern' van het leiderschap. Deng heeft al gezegd dat zo'n groot land een kern nodig heeft. Een van de zeven leiders moet het belangrijkst zijn, anders krijg je problemen.

Maar toch is Xi ook nog steeds een van die zeven. Je moet weten hoe hij het heeft gedaan in de afgelopen vijf jaar, in de ogen van de Chinezen. Hij is heel populair, omdat hij voor economische hervormingen heeft gezorgd, het leger heeft gemoderniseerd en de internationale rol van China versterkt."

Kan Xi zolang als hij wil leider van China blijven?

"De president van China kan twee termijnen aanblijven, dat heeft Deng bepaald. Voor functies in de partij, zoals secretaris-generaal, geldt dat niet. En als het om belangrijke zaken gaat consulteert de partij de 'oude kameraden', ook als die geen functie meer hebben. Dat gebeurde ook met Deng en met zijn opvolger Jiang Zemin.

"Deng was op het laatst alleen nog voorzitter van de bridgebond, maar nog altijd invloedrijk."

Erg transparant is dat niet.

"Transparant zijn is niet altijd het beste. Je kan in de politiek niet alles in het openbaar doen, je moet niet naïef zijn. En Chinezen geloven in de wijsheid van ouderen."

Streeft China nu naar het wereldleiderschap?

"Daar is zeker vraag naar. Amerikaanse leiders, zoals Barack Obama, spreken China allang aan op zijn verantwoordelijkheid. Maar als China daaraan beantwoordt, noemt men dat agressie.

"In koopkracht gemeten is China nu al de grootste economie ter wereld, dan moet de politieke invloed wel groeien. China omarmt de globalisering enthousiast, net zoals we ons scharen achter de aanpak van het klimaatprobleem. We krijgen meer zelfvertrouwen.

"Nu staat China ook meer in de schijnwerpers, omdat de VS zich onder Trump terugtrekken. In de Chinese cultuur zit ingebakken dat we liever bescheiden zijn. Maar door het gewicht van China moeten we wel. China moet een sterkere stem hebben in de wereld."

Kan Europa met China optrekken als nieuwe wereldleider?

"China is een van de weinige landen die altijd de Europese eenwording hebben aangemoedigd. Als Europa zich niet verenigt, zal zijn status in de wereld afnemen. Ieder individueel Europees land is te klein om internationaal een rol te spelen, ook Duitsland.

"De Europese Unie heeft echte staatslieden nodig, die risico's durven te nemen. Nu zwalkt de EU, ook in de relatie met China."

Europese landen hebben vaak kritiek op de mensenrechtensituatie in China. Eerder deze week is de Chinese advocaat Jiang Tianyong, die zich inzet voor de mensenrechten, veroordeeld tot twee jaar cel. Waarom gebeurt dat in een goed bestuurd land?

"Deze zaak ken ik niet. Maar als het om de mensenrechten in het algemeen gaat: Vraag het aan de gewone Chinezen. Vraag het niet in Brussel, in Washington of Londen, maar in Peking of Shanghai.

"Uit opinie-onderzoeken van onafhankelijke internationale bureaus, zoals Pew en Ipsos, blijkt keer op keer dat de Chinezen tevreden zijn over de overheid. In een recent onderzoek van Ipsos is 98 procent van de Chinezen blij met de richting die hun land uitgaat. In Frankrijk is dat 12 procent. Twaalf! Hoe zit het dan met de mensenrechten van die andere 88 procent?

"Natuurlijk telt de economische ontwikkeling mee. De mensen in Shanghai zijn nu zelfs rijker dan die in New York. Bovendien leven ze langer en is het veiliger in hun stad.

"En denk hier eens aan: per jaar gaan er 130 miljoen Chinezen als toerist naar het buitenland. Die gaan allemaal weer naar huis. Zouden ze dat doen als ze in eigen land geen mensenrechten hadden?"

Hoogleraar en partij-ideoloog

Zhang Weiwei (60) is hoogleraar internationale betrekkingen aan de Fudan Universiteit in Shanghai. Hij was eerder tolk en woordvoerder voor leiders van de Communistische Partij, onder wie de grote hervormer Deng Xiaoping. Zhang heeft zich ontwikkeld tot een vooraanstaand partij-ideoloog. Vorig jaar verscheen zijn derde boek in een trilogie over de opkomst van China: 'The China Horizon'.