Bouwen op een breuklijn

Hun verhuizing naar Groningen had niets te maken met de aardbevingen in die provincie, als gevolg van gaswinning door de Nederlandse Aardolie Maatschappij (Nam). Maar achteraf gezien lijkt het een vingerwijzing, dat bouwkundige Theo Elsing en interieurarchitect Ina Vlootman in mei 2012 hun monumentale huis in Schoonhoven verruilden voor een nieuw onderkomen in Kloosterburen. Het in monumentenzorg gespecialiseerde architectenbureau waaraan ook architect Jolanda Faber meewerkt, verhuisde mee. "We werken landelijk, dus het maakt niet zoveel uit waar we ons vestigen. Ik wilde graag een beetje dichter bij de zee wonen," vertelt Vlootman, "en ruimte voor een moestuin."

Geen scheurtje vertoonde hun huis, toen ze het betrokken. Maar toen ging ook in Kloosterburen de bodem schokken. Van de grote aardbeving van Huizinge op 16 augustus 2012 hebben ze niet zoveel gemerkt. Maar in de dagen daarna ontwaarden ze de eerste haarscheurtjes in de muren, en een forse verticale scheur onder het keukenraam richting de fundering onder het maaiveld. "Zeven scheuren telden we in totaal", zegt Elsing. "Daarna is er nog een hele reeks bevingen geweest. Inmiddels staat bij ons de teller op 28."

Scheuren tellen
Na de schok van Huizinge maakten Elsing en Vlootman melding van hun schade bij de Nam en bezochten ze een avond van de Groninger Bodem Beweging, waarin gedupeerden zich verenigd hebben. "Daar hebben we de suggestie gedaan dat mensen recht hebben op het inschakelen van een contra-expert, als ze het niet eens zijn met de schaderegeling van de Nam. Maar dan moesten we natuurlijk ook weten hoe de Nam te werk gaat. Dus zijn we op de gaswinner afgestapt.

De regeling die het bedrijf erop nahield, bleek erg eenvoudig te zijn: bij schade stuurde de Nam een rapporteur langs 'om de scheuren te tellen', die daarna werden gerepareerd. Maar intussen zat het bedrijf wel al in zijn maag met zware schade aan muren van kerken, boerderijen en woonhuizen, die niet verholpen kon worden met simpel wat scheuren dichtsmeren."

Over het restaureren van huizen en monumenten had het bedrijf in 2012 nauwelijks nagedacht. Ook de kennis ontbrak bij de specialist in boren naar gas en olie. Het bureau van Elsing, Vlootman en Faber heeft die kennis wél in huis. Vooral waar het monumenten betreft - kerken, molens, monumentale boerderijen - en duurzame materialen en oplossingen, zoals de toepassing van flexibele kalkmortel en stut- en steunconstructies die zonder schade weer weggehaald kunnen worden.

"Toen ze hoorden wat wij doen, heeft de Nam ons ingeschakeld om voor heel grote schades schaderapportages te maken", vertelt Vlootman. "Wij adviseerden daarbij ook over waar en hoe er gerepareerd zou moeten worden. En we wezen de risico's van gebouwen aan: constructief zwakke plekken waarbij een reparatie alleen niet voldoende was, maar meer zou moeten gebeuren met het oog op toekomstige bevingen. Dat idee van preventie, hoe beperk je schade in de toekomst, was wel even wennen voor de Nam, die tot dan toe alleen maar schade had gerepareerd."

De Nam heeft het architectenbureau sindsdien bij een twintigtal projecten als adviseur betrokken, grotendeels monumenten en panden met bijzondere constructie- en preventieproblemen. "Sommige eigenaren van specifieke gebouwen vragen bij de Nam of wij ernaar kunnen kijken", zegt Elsing. "Doordat wij werken volgens de regels van de architecten, treden we op als onafhankelijk vertrouwenspersoon. We maken een schaderapport inclusief bouwbestek, kostenramingen vanuit de schade en we geven aan welke preventieve verstevigingen nodig zijn."

Aardbevingsboek
Maar bij dit advieswerk hebben Elsing en zijn collega's het niet gelaten. "Wij kregen van alle kanten vragen en merkten dat veel mensen niet weten hoe hun huis gebouwd is en wat voor effect een beving heeft op de constructie ervan." Getroffen door de angst, onrust, gevoelens van onveiligheid en begrijpelijke boosheid bij bewoners en eigenaren van huizen en monumenten, besloten ze hun kennis voor de gedupeerden en betrokkenen in het Groningse aardbevingsgebied op schrift te stellen.

Zo ontstond 'Leven op een breuklijn', het eerste aardbevingsboek van Nederland. In begrijpelijke taal en illustratieve tekeningen leggen Elsing, Vlootman en Faber uit wat een beving in de slappe Groningse bodem doet met de bouwkundige constructie van een huis, kerk, toren of molen, wat het kenmerkende schadepatroon kan zijn en dus wat de zwakke plekken zijn. Ze geven inzicht in hoe schade kan worden hersteld en welke preventieve maatregelen genomen kunnen worden. Ook geven ze informatie over procedures, regelgeving en vergunningen.

"Alles staat erin", zegt Elsing, "ook wat men moet weten als er in de toekomst wellicht naar schaliegas geboord gaat worden." Hij hoopt overigens vurig dat het zover niet komt, want zoals nu in Groningen monumenten te lijden hebben onder de bevingen, mag erfgoed wettelijk niet beschadigd worden. "Bovendien moeten we juist van onze gasverslaving af. Met schaliegas ligt een duurzame economie nog verder weg."

Positieve boodschap
Als je leest wat er bij een aardbeving allemaal mis kan gaan - horizontale en verticale scheuren, vallende kerktorens, spattende muren, inzakkende schoorstenen, neerstortende molenwieken, afbrekende balkons - slaat de schrik je om het hart. Toch heeft 'Leven op een breuklijn' een positieve boodschap, is het bedoeld om de bewoners bewust te maken. Weten waar je het over hebt is nuttig bij gesprekken met de schadetaxateurs van de Nam.

Bovendien kan kennis over hoe je huis constructief in elkaar zit en hoe zwakke plekken kunnen worden verstevigd, helpen om gevoelens van angst en onveiligheid te verkleinen. "Uiteindelijk", zegt Elsing, "zijn de bouwtechnische problemen tijdelijk, want de gasbel van Slochteren raakt leeg. Bovendien zijn de problemen met juiste en tijdige maatregelen onder controle te houden." De Nam heeft het boekje intussen in meervoud aangeschaft.

Elsing hoopt dat de Groningers, nu er eindelijk erkenning is gekomen voor hun boosheid, en minister Kamp financiële compensatie heeft toegezegd, de hand aan de ploeg slaan. "Er is geld voor schadeherstel, bouwkundig versterken, leefbaarheid en economische ontwikkeling. Nu zijn de Groningers zelf aan zet om de zaak op te pakken. Dat is beter dan boos blijven. Het is nu aan de provincie, de gemeenten, de Nam en de Groninger Bodem Beweging om aan de dialoogtafel een pakket voorstellen te ontwikkelen. Zou het niet mooi zijn juist van Groningen een kweekplaats te maken voor hernieuwbare energie?"

Leven op een breuklijn. In het boek is een apart hoofdstuk gewijd aan monumenten, de specialisatie van het Nederlands Adviesbureau Monumentenzorg Interieurarchitectuur van Elsing, Vlootman en Faber.

94 pag. 10 euro excl. verzendkosten. Te bestellen bij inavlootman@hotmail.com.