Boon CGN 2952 staat weer in de volle grond

Weten jullie wat het woord iPod betekent?", vraagt moestuinexpert Taco IJzerman. Hij is direct verzekerd van de aandacht van de kinderen van groep zes van de Wilhelminaschool in Amerongen. "Pod betekent 'peul'; iets waarin wat wordt bewaard, zoals bonen in een peulvrucht", legt IJzerman uit. Toepasselijk, want hij staat met de basisschoolleerlingen tussen gedroogde peulen. IJzerman leidt een klassenuitje in de historische bonentuin van Kasteel Amerongen. Hier zijn afgelopen voorjaar veertig soorten bonen, erwten en kapucijners gezaaid. Of beter gezegd: gelegd.

Heilig Boontje

Het is tijd om de bonen met luisterrijke namen als Wieringer, Witte Krombek, Dikpenske en Hendriks Reus uit de peulen te halen. Voor het eerst doppen de kinderen hun eigen boontjes. Tot nu toe kwamen ze die vooral hapklaar tegen, als ingrediënt van een wrap of taco. Tot verbazing van de scholieren rollen er uit de droge omhulsels niet alleen bruine en rode bonen, maar ook groene, gele en rode met spikkels. IJzerman heeft nog iets opmerkelijks; het 'Heilig Boontje'. Dat bestaat echt.

Het blijkt een witte boon met een rode tekening. "Kijk, hier zie je het engelhoofdje, daar de vleugels. Van boven daalt de Heilige Geest in, dat wil zeggen, in het rooms-katholieke zuiden. Boven de grote rivieren houdt men het al generatieslang op 'het Soldaatje'." IJzerman keert de boon om; de vleugels zijn nu armen en de vlek in het midden het mannelijk geslachtsorgaan.

De buitenles maakt deel uit van een campagne die in het leven is geroepen door de Voedsel- en Landbouworganisatie van de Verenigde Naties. Die bestempelden 2016 tot het Internationale jaar van de peulvrucht, in de volksmond boon genoemd. In 32 landen zijn nationale bonencomités actief, in Nederland onder de naam de 'Blije Boon'. Deelnemers zijn onder andere marktpartijen als Bonduelle, Hak en Albert Heijn, het ministerie van economische zaken, het Voedingscentrum en Stichting Natuur & Milieu. "Het streven is een verdubbeling van de bonenconsumptie", zegt Yneke Kootstra, voorzitter van het nationale comité van het VN-Bonenjaar.

De voedingskundige was al actief in de 'Bruine Bonenbende', die zich inzet voor herwaardering van de boon. Er valt dan ook nog wel wat zendingswerk te verrichten: de helft van de Nederlanders eet nauwelijks of geen peulvruchten; bruine, witte en zwarte bonen, kapucijners, kievitsbonen (borlotti), limabonen, linzen, kikkererwten, kidneybonen en sojabonen.

Kootstra: "Tien procent van de bevolking schept hiervan acht gram per dag op het bord. Dat is erg weinig vergeleken met een land als India, waar iedere inwoner twee ons per dag eet." De grootste boneneters in ons land, vertelt Kootstra, zijn vrouwen tot een jaar of dertig en mannen boven de 65. "Die laatste groep eet graag een bordje kapucijners met spek, piccalilly en een uitje."

De o-zo-gewone boon kan wel wat culinaire opfrissing gebruiken. Met recepten voor zwarte-bonenbrownie en een smoothie van witte bonen hopen de campagnevoerders de boon te verlossen van het aloude stigma van armeluisvoedsel. In de zomer kwamen er verse sperziebonen, snijbonen, doperwten en tuinbonen op tafel. In de winter waren ze gedroogd, of kwamen ze uit het zout of de weckpot. Lekker, maar vooral ook goedkoop en voedzaam.

Kootstra's Bruine Bonenbende en IJzerman, kenner en beheerder van historische moestuinen, zijn initiatiefnemers van de speciaal voor het bonenjaar in Amerongen ingerichte 'bonenetalage'. Die omvat ook rassen die niet meer worden verbouwd. "Door de mechanisatie in de tuinbouw willen telers alleen nog maar werken met soorten die gemakkelijk te oogsten zijn", legt IJzerman uit.

Een aantal oude rassen komt, slechts voorzien van een nummer zoals CGN 2952, uit de genenbank van het Centrum voor Genetische Bronnen Nederland van de Universiteit Wageningen. Daar worden ooit geteelde peulvruchten diepgevroren geconserveerd. Nu staat een aantal weer in de volle grond. Hun bloei en opbrengst worden nauwkeurig in kaart gebracht.

In het VN-Bonenjaar draait het tenslotte niet alleen om promotie maar gaat het ook om onderzoek. Dat heeft al tot nieuwe inzichten geleid. IJzerman loopt naar een laag groeiende erwt in de hoek van de moestuin. "Dit ras bleek niet geschikt om op de natte grond te telen, maar doet het wel goed in de nieuwe trend van minimoestuintjes op het balkon."

Op wereldschaal bekeken zou een van de oude Nederlandse bonensoorten in de luwte van Kasteel Amerongen kunnen bijdragen aan de leniging van de wereldvoedseltekorten. IJzerman: "Een uitstekende schimmeltolerantie of goed bestand zijn tegen droogte kunnen elders heel nuttig zijn." Met name in grote delen van Latijns-Amerika, Afrika en Azië zijn het de boon, erwt en linze die voedselzekerheid bieden. Een tweede, doorslaggevende reden voor de VN om de boon te promoten is de rol van bonen als gezonde en duurzame bron van eiwitten.

Bonen zijn, beaamt Kootstra, lief voor de planeet. De teelt van veel soorten gebeurt dicht bij huis en is minder milieubelastend dan de consumptie van vlees. Peulvruchten hebben bovendien een bijzondere extra kwaliteit. IJzerman trekt ter illustratie een plant uit de grond: "Bij de wortels slaan peulvruchten voedsel op. Ze verrijken de bodem."

Gezond, dat is de boon ook, weten de acht- en negenjarige schoolkinderen. Vitamines en mineralen als ijzer, magnesium en zink zitten er volop in. Een peulvrucht bevat verder veel eiwitten en goede, langzame koolhydraten. De vele vezels, zowel verteerbare als onverteerbare, hebben een gunstige werking op het cholesterolgehalte in het bloed en de spijsvertering.

Tot hilariteit van de klas blijft een belangrijke eigenschap van de boon niet onvermeld: bevordering van winderigheid. Verder vult een boon de maag goed en is-ie geschikt voor mensen die wat minder vlees willen eten. "Drie opscheplepels bonen leveren net zoveel ijzer op als een biefstuk van 150 gram", aldus Kootstra.

Meer exotische bonen

De bonenpromotor is blij met de recente opname van peulvruchten in de Schijf van Vijf. Het is goed ze wekelijks te eten, is de aanbeveling van het Voedingscentrum. Dit verhoogde, gevoegd bij de aandacht door de Blije Booncampagne, volgens Kootstra in korte tijd de bonenconsumptie. "De groei zit met name in wat meer exotische bonen als kikkererwten, linzen, kidneybonen en zwarte bonen."

De excursie van groep zes zit erop. Juf Mariët krijgt een zak met door de kinderen gedopte witte bonen mee. Om er een lekkere soep van te maken. "Hè bah", klinkt het hier en daar, "dat lust ik niet". Doppen, dat vonden ze allemaal top. Ze nemen ieder een handjevol gekleurde bonen mee. "Die moeten thuis even in de diepvries om de baby'tjes van de bonenkever te doden", instrueert IJzerman. In mei, na de IJsheiligen, kunnen ze er een eigen historisch bonentuintje mee maken.

Het programma van de oogstdag op 1 oktober bij Kasteel Amerongen is te vinden via www.kasteelamerongen.nl

undefined