'Boeken uit de tijd van Jezus' gaan binnenkort open
Een 'doorbraak'. 'Potentieel belangrijker dan de Dode Zeerollen'. Toen vier jaar geleden boekwerken opdoken die mogelijk uit de tijd van Jezus stammen, gingen harten van archeologen sneller kloppen. Als de objecten authentiek zijn, behoren ze tot de oudste christelijke geschriften. Maar zíjn ze authentiek? Binnenkort worden ze onderzocht.
De zogenoemde Jordaanse Codices kwamen in 2011 ogenschijnlijk uit het niets. Relatief onbekende onderzoekers hadden ze in bruikleen gekregen van een Israëlische bedoeïen. Die claimde dat de ongeveer 70 objecten al zeker een eeuw eigendom waren van zijn familie.
Op de metalen pagina's van de boeken staan Hebreeuwse teksten en afbeeldingen die volgens experts sterk doen denken aan het vroege christendom: boodschappen over de komst van de Messias, een afbeelding van een figuur die Jezus kan kunnen voorstellen en een opmerking over iemand die 'rechtop zal lopen'.
Dat laatste kan verwijzen naar Jezus' wederopstanding - in het bijbelboek Openbaring komt een vergelijkbare uitspraak voor. Ook afbeeldingen van een kruis en een graftombe met daar achter een kaart van Jeruzalem wijzen in de richting van het vroege christendom. Ze lijken een letterlijke verbeelding van Jezus' kruisiging en opstanding net buiten Jeruzalem.
Jordanië legde boeken in de kluis
De codices kunnen de grootste vondst van vroeg-christelijke documenten ooit zijn. Maar zo plotseling als de codices opdoken, zo snel werden ze ook weer aan het zicht onttrokken. De Jordaanse overheid stelde direct dat ze afkomstig waren uit een Jordaanse grot, dat ze illegaal de grens over gesmokkeld waren en dat ze stante pede dienden terug te keren naar hun vaderland. Aldus geschiedde. Wetenschappelijk onderzoek was vanaf dat moment onmogelijk.
Binnenkort komt er aan die radiostilte echter een eind, meldt The Economist. Ze worden alsnog kritisch tegen het licht gehouden. Deze week is in Londen een instituut opgericht dat de codices moet gaan onderzoeken. Van het zogenoemde Centrum voor de Studie van de Jordaanse Loden Boeken moet het verlossende woord komen: zijn het inderdaad vroege teksten over Jezus, die misschien zelfs ouder zijn dan de evangeliën? Of gaat het om recente vervalsingen?
Prominente onderzoekers die de codices van dichtbij mochten bekijken waren vier jaar geleden aangenaam verrast. Op het eerste oog zagen de codices er authentiek uit, vertelden ze destijds geleden aan de BBC. Dat het gaat om loden pagina's, bij elkaar gehouden door een ringband, rijmt bovendien met de gebruiken van eerste-eeuwse christenen.
Ook de vermeende vindplaats is geloofwaardig. Eerder werd al vastgesteld dat er rond het begin van de jaartelling groepen zijn gemigreerd van Jeruzalem naar de regio die nu Libanon is. De codices zouden precies afkomstig zijn uit die regio.
'Auteur wist niet waar hij mee bezig was'
Die feiten stemmen optimistisch, maar ze garanderen niets. Want, zo zeggen critici, objecten als deze kunnen nagemaakt worden. Daar bestaat bovendien een hele lucratieve markt voor. Op internet wemelt het inmiddels van de onderzoekers - professionals en amateurs - die de codices een vervalsing noemen.
Zij baseren zich onder meer op gedeeltelijke vertalingen van de teksten. Zo oordeelde een expert Aramees vier jaar geleden dat tenminste een deel van de teksten 'waren geschreven door iemand die niet wist waar hij mee bezig was'. De auteur zou verraden worden door kleine foutjes in schrijftekens. Ook enkele afbeeldingen waren verdacht: ze zouden niet de gedaante van Jezus bevatten, maar die van de Griekse zonnegod Helios.
De kritische onderzoekers hadden de laatste jaren echter weinig aanknopingspunten. Er mochten dan afbeeldingen circuleren van de codices, de echte objecten lagen achter slot en grendel in Jordanië. Dat liet ruimte voor twijfel en speculatie. Is het lood echt 2000 jaar oud? En de roestplekken; zijn die recent of wijzen ze op eeuwenlange corrosie? Het woord is nu aan de onderzoekers in Londen.
