Boeddhisme als beeldtaal

Wat precies een boeddhistische film is? Directeur Babeth VanLoo van het Boeddhistisch Film Festival en filmmaker Kees Hin (bestuurslid van het festival) zijn ruimhartig: een film over een punkerige zenmeester die wars is van al te strikte regels binnen het boeddhisme krijgt evengoed een plek als een documentaire over de boeddhistisch geïnspireerde avant-garde componist John Cage die hechtte aan het toeval, terwijl het boeddhisme juist uitgaat van oorzaak en gevolg.

Eind deze week is het Eye Filminstituut in Amsterdam gastheer van het Boeddhistisch Film Festival, dat als doelstelling heeft een meer begrip voor het boeddhisme te kweken. Het festival doet dat met spirituele kwaliteitsfilms met een hoog contemplatief gehalte. De programmeurs hebben daarbij niet alleen aandacht voor inhoud, maar ook voor vorm, iets wat niet altijd het geval is bij thematisch georiënteerde filmfestivals.

De relatief bescheiden opzet - het festival telt dit jaar zestien speelfilms en documentaires - zorgt ervoor dat de films de aandacht krijgen die ze verdienen. Er is tijd en ruimte voor discussie.

"Het gaat om de manier waarop je bewust bent van jezelf, en de houding die je aanneemt ten opzichte van de ander", vertelt Kees Hin (76). De Amsterdamse regisseur is als bestuurslid nauw betrokken bij het Boeddhistisch Film Festival dat in acht jaar tijd een vaste plek wist te veroveren in het Nederlandse filmlandschap. Het festivalbestuur maakt een krachtige indruk, met naast Kees Hin ook Emile Fallaux en Pieter van Huystee, klinkende namen in het artistieke filmcircuit.

Hin is zelf geen boeddhist. Wel ziet hij het boeddhisme als een taal, zoals de cinema dat ook is. "Taal is een vorm van met elkaar praten", zegt hij. "Soms praat je in halve zinnen, omdat je daar genoeg aan hebt. Soms maak je grapjes, omdat je iemands glimlach wil zien."

Het is goed om een eigen taal te hebben, vindt Hin, al is dat volgens de regisseur een opvatting die op het moment onder vuur ligt. "We moeten allemaal naar dezelfde BN'ers kijken op tv, en dezelfde boeken lezen." Welk boek Hin momenteel zelf leest? "Een dichtbundel van Willem van Toorn, 'Bezweringen'. Het zijn gedichten over het verlies van familie die mij veel inzicht geven in zijn houding ten opzichte van de dood."

Voor Hin hoeft een film niet letterlijk over het boeddhisme te gaan om relevant te zijn voor het festival. "Een filmmaker die volgens mij heel vertrouwd is met wat je boeddhistische beginselen zou kunnen noemen, zonder zelf boeddhistisch te zijn, is Jim Jarmusch, de New Yorkse regisseur van 'Stranger than Paradise', 'Dead Man' en 'Ghost Dog - The Way of the Samurai'. Het gaat om een bepaald bewustzijn, om een andere manier van omgaan met logica, ratio en intuïtie, als in een soort paradox. Op de vraag waarom een konijn niet kan huilen, zou je kunnen antwoorden: omdat hij ook niet kan lachen."

Anders dan Hin is festivaldirecteur Babeth VanLoo (65) zelf al vele jaren boeddhist, en aanhanger van de Mahayana-school die de idee voorstaat dat niet alleen de Boeddha maar ieder mens de staat van verlichting kan bereiken. Tot haar pensionering afgelopen juni was VanLoo programmadirecteur van de Boeddhistische Omroep Stichting (BOS). Van het filmfestival kan ze nog geen afscheid nemen.

De openingsfilm die VanLoo dit jaar koos, is de Amerikaanse documentaire 'Samsara', waarvoor regisseur Ron Fricke gedurende vijf jaar op vijf continenten filmde. Op zijn trance-achtige reis over de wereld belicht hij heilige gronden, rampgebieden, industriële complexen en natuurwonderen. 'Samsara' (Sanskriet voor het eeuwig draaiende wiel van het leven) bevat een inmiddels veelbesproken (en tamelijk schokkend) fragment over de massale voedselindustrie dat als clip al zijn weg vond op internet. Daarnaast zien we adembenemende beelden van Balinese danseressen die een veelarmige godin vormen, en van boeddhistische monniken die met engelengeduld een traditionele Tibetaanse zandschildering maken.

Volgens VanLoo is 'Samsara' - die eind dit jaar ook in de bioscoop verschijnt - gemaakt vanuit een bepaald idee van schoonheid. "Het is geen traditionele documentaire", vertelt de festivaldirecteur, "eerder een audiovisueel gedicht, een meditatie op de cyclus van geboorte, dood en wedergeboorte. Wat mij zo aanspreekt in de film, is dat hij veel inzicht geeft in onderlinge relaties."

Kees Hin, die nog met Bert Haanstra werkte, en videoinstallaties maakte als 'Theresienstadt - Film of Waarheid' en 'Filmpoëtica - De Twaalf Rechtvaardigen', zegt het bevrijdend te vinden om niet altijd te worden gestuurd door een verhaaltje. In opdracht van de GGD Zeeland voltooide hij zojuist een portret over Zeeuwse honderdjarigen, 'Goedemorgen toekomst - oud in de delta'. Hin maakte er een muzikale ode aan de Zeeuwse eeuwelingen van. Tijdens het maken van de film, kwam hij ook achter hun geheim. "Het is levenslust", weet Hin, "de geportretteerden vinden allemaal een reden om mee te doen, om door te gaan, en dat is iets wat ik terug vind in het boeddhisme. Het gaat erom dat je je verbonden voelt."

Die verbinding met de omgeving speelt ook een centrale rol in de documentaire die festivaldirecteur Babeth VanLoo samen met Mark Verkerk maakte als onderdeel van het mediaproject 'De Nieuwe Wildernis' over de Oostvaardersplassen. Belicht de grootscheepse bioscoopfilm het leven van de dieren in het natuurgebied, in 'Samenleven - dialoog met de natuur' wordt het gesprek aangegaan met zeven 'personages'.

Ecoloog en filosoof Matthijs Schouten praat in de film onder meer met filosoof Bas Haring, astronaut en tevens ambassadeur van het Wereld Natuur Fonds André Kuipers en prinses Irene (oprichter van NatuurCollege).

"De vraag is hoe wij ons als mensen tot de natuur verhouden", aldus VanLoo. "Prinses Irene oppert dat we de verbinding met de natuur moeten hervinden. André Kuipers beleeft samen met zijn kinderen hoe het is om bij de Oostvaardersplassen te zijn. Ze leren er onder meer dat de dood bij het leven hoort, iets wat ook centraal staat in het boeddhisme."

De Afro-Amerikaanse schrijfster en activiste Alice Walker denkt vaak terug aan de tuin van haar moeder. In de documentaire over haar turbulente leven, 'Alice Walker - Beauty in Truth' vertelt de 69-jarige schrijfster hoe ze als 13-jarig meisje de kerk verruilde voor het bos, en troost vond bij bomen en planten. "De natuur is de enige hemel waar ik om geef", aldus Walker die haar Pulitzer Prize winnende roman 'The Color Purple' ooit verfilmd zag door Steven Spielberg. "No tree ever called me nigger", aldus de schrijfster die volgens haar boeddhistische leraar staat voor generositeit en compassie, waarden die ook het festival probeert uit te dragen.

Beelden uit de Amerikaanse documentaire 'Samsara' van Ron Fricke, de openingsfilm van het Boeddhistisch Film Festival van komend weekeinde.

Wat is er zoal te zien en te horen?
De achtste editie van het Boeddhistisch Film Festival opent vrijdag met 'Samsara', een audiovisueel spektakel van regisseur Ron Fricke en producent Mark Magidson. De documentaire valt te omschrijven als een episch aandoende, spirituele reis over de wereld, toegespitst op tijdelijkheid en transcendentie. Kenners spreken van een film die een geleide meditatie beoogt.

Zaterdag staat onder meer 'Alice Walker: Beauty in Truth' op het programma, waarin de schrijfster van 'The Color Purple' vertelt over de inspiratie die ze vond in het boeddhisme.

Zondag vindt onder leiding van ecoloog en filosoof Matthijs Schouten een discussie plaats met filosoof Bas Haring, astronaut André Kuipers en prinses Irene over onze relatie met de natuur. Dit naar aanleiding van de documentaire 'Samenleven - dialoog met de natuur' die zij aan zij werd gemaakt met de bioscoopfilm 'De nieuwe wildernis'.

De vertoningen van de zestien films, waaronder ook de op ware gebeurtenissen gebaseerde speelfilm 'Escape from Tibet' en de avondvullende Japanse animatiefilm 'The Mystical Laws', vinden plaats in het Eye Filminstituut in Amsterdam.

undefined