Blind geloof leidt tot brokken

"Rovers en Moordenaars!! God zal jullie als ratten verdelgen!" Aan het woord is Noach. Met donderpreken vervloekt de bouwer van de ark alles en iedereen die op zijn pad komt. Tiranniseert Noach zijn omgeving niet, dan grijpt hij naar de fles, om zijn angst voor God weg te drinken. De wijn heeft zijn karakter verwoest. Wat er van Noach over is, is een godsdienstwaanzinnige.

Dit is volgens Guus Kuijer Noach: een man die 'met tranen van alcohol' in zijn ogen Gods wil meent uit te voeren. Het is een voorbeeld van de manier waarop hij in zijn nieuwe boek verhalen uit de Bijbel navertelt, voor ongelovigen. Letter & Geest bracht vorige week een voorpublicatie. Wie niet gelovig is, leest de Bijbel niet, en dat is jammer, motiveerde Kuijer het schrijven van zijn boek.

De titel 'De Bijbel voor ongelovigen' is een beetje misleidend, omdat Kuijer zich in dit boek beperkt tot het eerste bijbelboek Genesis. Maar daaruit heeft hij wel alle hoogtepunten overgenomen: Adam en Eva, de toren van Babel, de ark van Noach, de reis van Abraham, de ondergang van Sodom en Gomorra, Jozef in Egypte. Mogelijk komen er meer delen. Volgens de uitgever is Kuijer al bezig met het bijbelboek Exodus.

De auteur verwierf faam als schrijver van jeugdliteratuur (met boeken als 'Op je kop in de prullenbak', 'Polleke'). Dat merkt de lezer. Hoewel dit een boek voor een volwassen publiek is, weet Kuijer een kinderboekentoon vaak ternauwernood te onderdrukken. Dat komt vooral naar voren in het eerste deel van het boek. Citaat van Adam: "Ik wist niet zeker of God niet een klein beetje jokte."

Wat wel aardig werkt, is dat Kuijer speels verwijzingen en staande uitdrukkingen elders uit de Bijbel door zijn tekst strooit. Zo wordt 'de buitenste duisternis' genoemd, God is te vinden in een 'suizende stilte', Adam zegt ergens "God, mijn God, waarom heb je hem verlaten", "Zie de mens", denkt Noachs zoon bij de aanblik van zijn ontredderde vader, en Abrahams vrouw Sarah zegt: "Ik was een roepende in de woestijn."

Guus Kuijer, zelf atheïst, rekent in zijn boek af met personages die in de oorspronkelijke teksten een onverwoestbaar vertrouwen hebben in God. De auteur volgt hier de lijn uit 'hoe een klein rotgodje God vermoordde', een eerder boek voor volwassenen van hem uit 2006. Daarin uit Kuijer kritiek op gelovigen die God voor hun eigen karretje spannen.

Waar Noach in de vertaling van de Statenbijbel een man is 'die genade vond in de ogen des Heeren', is hij bij Kuijer een rücksichtsloze onheilsprofeet. En Adam, door Kuijer neergezet als een vertwijfeld man, ziet dat zijn gezin ten onder gaat aan de godsdienstwaanzin van zijnzoon Abel. "God is groot! God is groot!", roept Abel 'met het schuim op de lippen'. Dramatisch hoogtepunt is de broedermoord: Abels vroomheid ergert zijn broer Kaïn zozeer, dat deze zijn broer Abel uit pure frustratie doodslaat.

Jaloezie en frustratie zijn terugkerende thema's. Kuijer kiest in zijn vertellingen meestal het perspectief van personages die de positie van de zwakkere innemen, maar op een andere manier dan in de oorspronkelijke verhalen. Een geslaagd voorbeeld is het verhaal van Sarah, die bij Kuijer terugblikt op haar leven. Vanuit dat perspectief vertelt Kuijer het verhaal van een vrouw die (aanvankelijk) geen kinderen krijgt. Bij haar slavin Hagar komt de kinderwens wel uit, en zij steekt Sarah daarmee de ogen uit. De tragedie tussen Hagar en Sarah werkt Kuijer minutieus uit, zonder te vervallen in het zwart-witsjabloon van de nobele underdog versus de godsdienstwaanzinnige dat in andere passages in het boek soms zo nadrukkelijk aanwezig is.

De les die Kuijer zijn lezerspubliek inprent, is vrijwel nergens ver weg: blind geloof leidt tot brokken. Dat beschrijft Kuijer niet alleen, hij laat personages deze opvatting ook heel vaak zeggen. "Als de goden nog wreder zijn dan de mensen, wil ik niets met ze te maken hebben", zegt Cham, zoon van Noach. Elders staat: "Het was me langzamerhand wel duidelijk dat je God de mond kon snoeren door zelf na te denken." De vraag is alleen of deze boodschap aan de lezer van 'De Bijbel voor ongelovigen' nog uitgelegd moet worden.

Guus Kuijer: De Bijbel voor ongelovigen. Het begin. Genesis. Athenaeum - Polak & Van Gennep, Amsterdam. 289 blz. €18,95