Bijzonder onderwijs: niet alleen rekenen en taal

Loopt de vrijheid van onderwijs in Nederland op haar tandvlees?, vroeg Trouw zich vorige week af. Zijn we niet beter af met algemeen, openbaar onderwijs in plaats van de veelal levensbeschouwelijk gefundeerde scholen? Het rumoer rond de zogenaamde Gülen-scholen waar honderden kinderen werden afgehaald deed een oude discussie weer oplaaien. Deze discussie zal de komende tijd hoe dan ook actueel blijven. Er wordt argwanend gekeken naar islamitische scholen. Verder diende staatssecretaris Sander Dekker een wetsvoorstel in waarin hij de 'levensbeschouwelijke richting' als basis voor scholen minder relevant wil maken.

Is een moderne, plurale samenleving niet gediend met algemeen onderwijs?
Bas van der Graaf, protestants predikant te Amsterdam, heeft behoefte een persoonlijk geluid te laten horen: "Ik kan er natuurlijk van alles over zeggen, hele betogen opzetten over de verhouding tussen kerk en staat, maar ik wil gewoon eens bij mijn eigen ervaringen beginnen. Ik heb zelf op christelijke scholen gezeten en mijn vrouw en ik hebben er ook voor gekozen om onze kinderen naar scholen te sturen met een stevige christelijke identiteit. Dat heb ik altijd als enorm vormend ervaren. Je staat in een traditie en er is eenheid tussen wat er thuis geleefd en geloofd wordt en hoe dat in de kerk en op school gebeurt.

Voor mijn identiteitsvorming is het enorm behulpzaam geweest om te wortelen in een traditie en er tegelijk kritisch over na te denken. Ik zie om me heen dat twintigers en dertigers met enorme identiteitsvragen rondlopen. 'Wie ben ik? Ben ik ergens geworteld of zweef ik maar wat rond en moet ik iedere dag m'n identiteit weer opnieuw samenstellen?' Ik vraag me af hoe goed het voor mensen is als ze van jongs af aan verplicht zijn te kiezen uit een breed scala van levensbeschouwingen die naast elkaar staan.

"Dat vind ik belangrijk om maar gewoon hardop te zeggen: mijn eigen ervaring en wat ik veel om me heen hoor is dat bijzonder onderwijs op een levensbeschouwelijke grondslag mensen oplevert die geworteld zijn in een traditie, die een stuk stevigheid meekrijgen waar ze dankbaar voor zijn en die tegelijk hebben geleerd in alle openheid in de plurale samenleving te staan. Ik heb dat nooit als een vorm van indoctrinatie gezien, sterker nog, de overheid staat er garant voor dat scholen kinderen opvoeden tot volwaardige burgers van de maatschappij. Dus ik draai er niet omheen: ik voer een warm pleidooi voor bijzonder onderwijs en ik vind dat onze samenleving dat moet koesteren."

Dat betoog is Mohamed Ajouaou uit het hart gegrepen. De docent islamitische theologie aan de Vrije Universiteit te Amsterdam liet zijn kinderen in Eindhoven naar een openbare school gaan. Hij en zijn vrouw wilden zelf verantwoordelijk zijn voor de religieuze vorming van hun kinderen. Hij merkte echter dat 'openbaar' bepaald geen garantie is voor diversiteit. "Mijn ervaring is juist: hoe breder een school, hoe minder diversiteit er op levensbeschouwelijk gebied is. Daar wordt wat angstig mee omgegaan. Kerst en Sinterklaas vieren ze volop, maar er is niemand die bedenkt of het Suikerfeest of het Offerfeest ook ruimte kunnen krijgen.

"Verder is het wettelijk toegestaan dat ouders op openbare scholen specifiek godsdienstonderwijs voor hun kinderen kunnen krijgen, zoals het in België en Duitsland op alle scholen gebruikelijk is. Ik ken genoeg verhalen van openbare scholen die daar domweg 'nee' tegen zeggen. Ze reageren allergisch op iets dat nuttig en goed te organiseren is. Wat een gemiste kans! Als ze op al die scholen een uurtje per week godsdienst hadden laten geven door goed opgeleide, maatschappelijk betrokken godsdienstdocenten, hadden ze nu dat dure leger aan anti-radicaliseringsdeskundigen kunnen uitsparen."

Maar is het niet passend bij het huidige, geseculariseerde en plurale karakter van de samenleving dat scholen hun specifieke levensbeschouwelijke basis laten varen?
Van der Graaf: "Iedereen is het er over eens dat een school meer is dan een plek waar je rekenen en taal leert. Je wordt er als mens gevormd. Dat is een taak van iedere school. Maar als dat zo is, is het dus een plek waar idealen en waarden van belang zijn. Als je zo'n ruimte 'openbaar' noemt of niet bij voorbaat wilt invullen, wat krijg je dan? Dat de overheid impliciet gaat bepalen wat algemeen aanvaarde of gedeelde waarden zijn?

"Zo was het immers ook rond de schoolstrijd waar ons huidig onderwijssysteem uit voortkomt. Tegenstanders van onderwijsvrijheid wilden onderwijs gestoeld op algemeen gedeelde waarden. Alleen betekende dat destijds gewoon een vorm van vrijzinnig protestantisme. Ik zeg: maak nou maar gewoon expliciet waar die school voor staat, dan heb je iets helders waartoe je je kunt verhouden."

Ajouaou: "Waarom zou je door een paar incidenten van een goed functionerend systeem af willen? Algemene, niet levensbeschouwelijk gekleurde scholen betekenen in de praktijk vaak: één pot nat. Het aantal mensen dat hun kinderen naar strikt reformatorische of islamitische scholen stuurt is enorm klein. En dan nog: die scholen zijn voor die kinderen waarschijnlijk gewoon het beste. En als je bang bent voor segregatie en indoctrinatie blijkt het systeem zichzelf gelukkig te kunnen verbeteren. De overheid houdt toezicht en grijpt in als dat nodig is.

"En je kunt altijd scholen met verschillende levensbeschouwingen fysiek dicht bij elkaar plaatsen, zodat de leerlingen onderling contact kunnen hebben. Nee, er is volgens mij maar één goede reden waarom je het huidige systeem zou willen afschaffen, en daar kunnen tegenstanders dan ook maar beter eerlijk over zijn: ze vinden religie gewoon maar niks."