Bij Jehovah's komt de groep altijd vóór het individu

Ze spitte boeken door, surfte het internet over en las alles wat ze kon vinden over sektes, manipulatie en groepsdwang. Nadat Frances Peters (58) in 2004 uit de gemeenschap van de Jehovah's Getuigen werd gezet, wilde ze begrijpen hoe zij zich al die jaren had kunnen laten beïnvloeden. Hoe was zij zo'n 'trouwe getuige' geworden?

Langzaam begon ze te begrijpen hoe een dwingende religieuze groep als de Jehovah's Getuigen werkt en volgde een opleiding tot coach. In haar eigen praktijk Free Choice gebruikt Peters nu haar kennis en ervaring om mensen te helpen die bij dit soort sektes hebben gezeten.

Uit het onderzoek dat Trouw deed naar seksueel misbruik bij het Wachttorengenootschap - de officiële naam van de Jehovah's Getuigen - bleek dat de manier waarop zij misbruikzaken binnenskamers afhandelen, traumatische gevolgen heeft voor slachtoffers. De afgelopen dagen publiceerde deze krant daar verschillende artikelen over.

De slachtoffers, leden en ex-leden met wie Trouw sprak, zeggen dat er te weinig oog is voor het slachtoffer en dat daders uit de wind worden gehouden. Daardoor ontstaat er een zeer onveilige situatie voor kinderen. Peters herkent dat uit haar eigen praktijk. Zij weet inmiddels als geen ander hoe de cultuur bij de Jehovah's werkt.

Hoe bindt een religieuze groep als Jehovah's Getuigen haar leden aan zich?

"Een belangrijke factor is het vooropstellen van de groep: jouw eigen voorkeuren, gedachten en ideeën zijn ondergeschikt. De eenheid tussen de broeders en zusters is belangrijker dan jouw hobby's of wensen. Daardoor wordt je eigen identiteitsontwikkeling onderdrukt. "Kinderen die opgroeien in zo'n high demand group, zoals dat heet, leren niet op hun eigen intuïtie vertrouwen. Ze raken vaak verward van hun eigen gevoelens en behoeften. Daarnaast is er de sterke hiërarchie. Als God de Vader is, is de organisatie de moeder. Dat maakt de gelovigen tot kinderen en die moeten gewoon luisteren. Maakt niet uit hoe oud je bent."

Hoe krijgen ze het voor elkaar dat de gelovigen die 'goddelijke leiding' erkennen?

"Ze schermen met bijbelteksten die uit hun verband worden getrokken. 'Het hart is verraderlijk', schrijft de profeet Jeremia. Die tekst wordt gebruikt om te zeggen: 'Vertrouw niet op jezelf, vertrouw op ons. Onze interpretatie is de enige juiste. Of denk je het beter te weten dan de organisatie, Gods communicatiekanaal op aarde?'

Tekst gaat verder onder de afbeelding

Zo wordt op je ingepraat en dat gaat in je hoofd zitten. Op nadenken zit dus straf, ook van binnenuit. "De ergste straf is uitsluiting, dan wordt al het contact met de organisatie en haar leden verbroken. Iemand wordt volledig afhankelijk van de organisatie gemaakt. En als je van kinds af aan wordt bestookt met dit soort interpretaties van de Bijbel, wat voor kans heb je dan om op te groeien tot een volwassene met een gezond kritisch denkvermogen? Tegengestelde meningen die je hoort, kun je niet op waarde beoordelen. Daar heb je niet over leren nadenken, maar daar heb je ook geen tijd voor."

Hoezo geen tijd?

"De routine waarin je meedraait als getuige is behoorlijk intens. Het is zwaar om die naast werk of school vol te houden. Twee keer per week naar de Koninkrijkszaal (zoals het kerkgebouw door Jehovah's Getuigen wordt genoemd, red.), de vergaderingen voorbereiden en de lectuur bestuderen. Dan is er nog het langs de deuren gaan. Dat doe je allemaal, want je reputatie is belangrijk om geaccepteerd te worden door de groep. Je hebt dus weinig tijd en energie om eens goed na te denken over waar je mee bezig bent."

Uit de verhalen die Trouw publiceerde over misbruik, blijkt dat de zwaarste straf die de organisatie geeft uitsluiting is. Waarom is dat zo erg voor Jehovah's Getuigen?

"Als je de groep verlaat, ben je een kind van satan. De mensen die achterblijven mogen daarom geen contact met jou hebben. Jij hebt immers God zelf verlaten en dat is hun grootste schrikbeeld. Veel getuigen hebben nauwelijks contacten buiten de organisatie. Uitsluiting is een middel voor zware emotionele chantage en hangt als een zwaard van Damocles boven hun hoofd. Ik vraag me af hoeveel mensen er zouden blijven als die uitsluitingsregel niet bestond."

Maar leden kunnen toch sowieso weggaan?

"Het maakt me boos als mensen dat zeggen. Het getuigt van zo weinig inzicht in hoe groepsdynamiek werkt. Kijk naar 'Het grote racisme-experiment' dat BNN in 2013 uitzond. Een groep jonge, kritisch denkende mensen bleek binnen drie uur zo te beïnvloeden dat ze andere mensen minderwaardig vonden op basis van hun oogkleur. Terwijl ze wisten dat ze aan een experiment meededen. Er waren maar twee deelnemers die weggingen. Eén van hen kwam weer terug nadat er op haar was ingepraat. "De situatie waarin je zit, heeft invloed op de keuzes die je maakt. Jehovah's Getuigen zijn er echt van overtuigd dat de wereld van satan is, of dat ze zich Gods oordeel op hun nek halen als ze naar de universiteit gaan. En de organisatie heeft een heel passief-agressieve manier van redelijkheid.

Ze zeggen: 'Tja, het staat in de Bijbel dus hebben we ons ernaar te voegen. Wij kunnen er ook niets aan doen, maar dit is hoe God het wil.' "Het probleem is niet dat ze dat denken, maar dat ze dat door middel van beïnvloedingstechnieken aan andere mensen opleggen. Ze zeggen dat hun leden alle vrijheid hebben om te gaan en staan waar ze willen. Maar als ze zo over persoonlijke grenzen gaan, hoe vrij ben je dan echt?"

Wat voor rol spelen die mechanismen bij het behandelen van een misbruikzaak?

"De autoriteit van de organisatie is voor Jehovah's Getuigen groter dan die van de 'satanische' samenleving. Ze hebben een eigen rechtssysteem waarin drie ouderlingen oordelen over de zonde, zoals zij het noemen. Daar hebben ze geen enkele opleiding voor genoten. Maar ze hebben Gods geest, dus wat wil je nog meer? "Het slachtoffer, vaak een kind, moet aan de drie mannelijke ouderlingen hardop de meest vreselijke details van het misbruik vertellen. Zonder professionele begeleiding. De ouderlingen zijn alleen maar bezig met de vraag of iemand schuldig is en niet met de schade voor het slachtoffer. Daarnaast zorgen ze er in zaken met maar één getuige voor dat de dader nieuwe slachtoffers kan maken. Omdat zij volgens hun regels iemand alleen kunnen veroordelen als er minstens twee getuigen zijn, mogen ze tot die tijd niet openlijk ouders waarschuwen dat er iemand wordt verdacht van kindermisbruik. Dat zien ze als laster en daarvoor kun je worden uitgesloten."

Hoe komt het dat de slachtoffers vaak de schuld bij zichzelf zoeken?

"De ouderlingen nemen geen verantwoordelijkheid voor hoe ze de zaak behandelen. Ze zeggen: 'Dit is hoe het in de Bijbel staat, er moeten twee getuigen zijn.' Het slachtoffer krijgt daardoor het gevoel dat God het zo wil en de ouderlingen er ook niks aan kunnen doen. Ze weten niet anders dan dat die visie de enige juiste interpretatie van de Bijbel is. Daarnaast krijgen ze ook vaak te horen: 'Dit is een heel ernstige beschuldiging die je doet. Weet je wel wat dat betekent? Straks gaat je papa naar de gevangenis, dus denk goed na over wat je zegt.'"

Een van de slachtoffers die Trouw sprak, zei over de gemeenschap dat het een 'paradijs voor pedofielen' is. Herkent u dat?

"Dat kan ik helaas onderschrijven, ja. Vanwege de tweegetuigenregel en omdat daders vaak niet worden aangegeven bij de politie. Dat is een kwestie van nalatigheid van de organisatie."

Ga naar www.trouw.nl voor de verhalen van slachtoffers van misbruik bij de Jehovah's Getuigen. Wie iets kwijt wil over seksueel misbruik bij de Jehovah's Getuigen, kan zich melden via misbruik@trouw.nl.

Verantwoording

Trouw publiceerde in de afgelopen dagen een serie artikelen over misbruik bij Jehovah's Getuigen. De serie is tot stand gekomen op basis van een grote hoeveelheid documenten, correspondenties en gesprekken met twintig personen, onder wie vier slachtoffers van seksueel misbruik, vier ex-ouderlingen, drie leiders binnen de Jehovah's Getuigen, vijf ex-leden, daders van misbruik en experts. De verhalen van slachtoffers volgen dezelfde patronen en worden ondersteund door (persoonlijke) documenten, getuigenissen van derden en geluidsopnames die in het bezit zijn van Trouw.

Het beleid zoals het in dit artikel wordt beschreven, is gebaseerd op het geheime ouderlingenboek van de Jehovah's Getuigen en duizenden brieven van het Besturend Lichaam (het hoogste orgaan binnen de organisatie) aan de plaatselijke gemeenten en wordt bevestigd door de betrokkenen.

Misbruik in hechte religieuze gemeenschappen

In 2014 verscheen 'Op goede grond', over de aanpak van seksueel geweld tegen kinderen. Het rapport van Corinne Dettmeijer, Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen, beschrijft hoe men in hechte religieuze gemeenschappen kan reageren op seksueel misbruik. Voor slachtoffers uit gesloten orthodox protestantse groepen, is het extra moeilijk om misbruik aan te kaarten. Angst voor de reacties van de omgeving speelt een grote rol, omdat praten over misbruik ervoor kan zorgen dat het slachtoffer schande over zichzelf of zelfs het hele gezin afroept. 'Binnen deze gesloten gemeenschappen wordt vaak aangenomen dat ambtsdragers geen plegers van seksueel geweld kunnen zijn', schrijft Dettmeijer. 'In sommige gevallen wordt de schuld van het overhoop halen van het gezin bij het slachtoffer gelegd. Het openbaar maken van seksueel geweld kan leiden tot uitstoting van de dader en in sommige gevallen zelfs van het slachtoffer.' Het is volgens de Nationaal Rapporteur aannemelijk dat dit ook voor andere hechte religieuze gemeenschappen geldt.

Lees ook de andere verhalen over misbruik bij Jehovah's Getuigen

- Kinderen Jehovah’s slecht beschermd tegen misbruik

- Ouderling is rechercheur, rechter én psycholoog

- ‘Dit is ons geheim. Als je je mond opendoet, zal ik je wat aandoen.’

- Alles wat je moet weten over de Jehovah’s Getuigen