Bij euthanasie op Wil van Gelder ging iets heel erg mis

Ze werd eerst stiekem in slaap gebracht met een slaapmiddel door haar man en een vriendin. Later wilde de huisarts haar via een infuus de dodelijke dosis barbituraten toedienen, waarop ze wakker werd en afweerde. Ze is toen onder dwang opnieuw in slaap gebracht, waarna de barbituraten alsnog konden worden toegediend.

Naar aanleiding van deze publicatie ontstond er een debat waarin de vraag werd gesteld of dit wel kon. Tegenstanders, waaronder ikzelf, zeiden dat je nooit iemand mag doodmaken die wel bewust is maar die niet meer goed weet waar het over gaat. Medestanders zeiden: je kunt zo'n vrouw die jarenlang bewust het eindstadium van dementie heeft afgewezen toch niet die vreselijke lijdensweg laten gaan omdat ze net te laat was met haar verzoek?

Er is nu een boek uit, 'Wils Verklaring' (uitgeverij aquaZZ), waarin de geschiedenis van Wil van Gelder-Smits, haar man Henri, haar kinderen, enkele vriendinnen en vele hulpverleners op bewonderenswaardige wijze is opgetekend. (Zie Trouw van 9 juli). Het is een eerlijk boek over een vreselijke toestand. Het verslag laat zien wat de dementie van een geliefde vrouw teweeg brengt in haar leven en het leven van haar man en haar twee kinderen. Rond haar doodswens wacht de huisarts helaas veel te lang voordat hij het mes op tafel legt in de vorm van de mededeling: u zult nu uw besluit moeten nemen, anders kan het niet meer.

Oud-minister Els Borst schreef een voorwoord waarin zij er nog eens op wijst dat bij dementie de schriftelijke wilsverklaring in de plaats kan treden van het mondelinge verzoek om euthanasie. De huisarts van mevrouw Van Gelder-Smits was het hier na een eerste Scen-consult niet mee eens en weigerde de euthanasie. Na een tweede Scen-consult was hij het hier wel enigszins mee eens, want naast het schriftelijke verzoek was er ook het feit dat mevrouw Van Gelder-Smits nog steeds goed aangaf dat zij leed onder haar toestand.

In het geniep of onder dwang
Mevrouw Borst zegt er niets over en de schrijver van het boek laat de laatste levensuren van mevrouw Van Gelder-Smits eveneens ongenoemd. Maar ik blijf het gevoel houden dat hier iets verschrikkelijk is misgegaan. Want de situatie waarin de schriftelijke wilsverklaring in de plaats treedt van het mondelinge verzoek klinkt redelijk op papier, maar in de praktijk betekent het dat je iemand bij het toedienen van de dodelijke medicatie niet meer kunt vragen: 'wilt u dit eigenlijk wel?' Dus doe je het in het geniep of onder dwang. In het geval van mevrouw Smit eerst in het geniep, toen onder dwang. Hoe oud-minster Borst er keer op keer in slaagt deze gang van zaken als probleemloos te presenteren, is mij een raadsel.

U zult zeggen: maar weegt jouw oordeel dan zwaarder dan dat van alle toetsingscommissies uit het hele land die de handelwijze van de huisarts als zorgvuldig beoordeelden? Mijn antwoord is dat de toetsingscommissies de onthutsende details nooit onder ogen hebben gekregen. De verontrustende klungeligheid van het gebeuren is door de huisarts nooit naar waarheid aan de toetsingscommissies voorgelegd. Zo zit dat.

De huisarts die het leven van Wil Van Gelder-Smits beëindigde (hij blijft angstvallig anoniem) vond zelf kennelijk ook dat hij vreemd in de weer was. Want hij verbood de echtgenoot, de zoon en de dochter om daarbij aanwezig te zijn. "Anders kan ik het niet", was zijn argument. Waarom deed hij zo vreemd? Vond hij het dan precies even moeilijk als ik dat zou vinden om deze vrouw die zijn handeling niet begreep een dodelijke dosis toe te dienen? Schaamde hij zich voor deze daad tegenover de familie? Tegenover zichzelf? Tegenover de vrouw? Is Els Borst niet nieuwsgierig naar de reden waarom deze huisarts, die volgens haar probleemloos de wet heeft gevolgd en die volgens alle toetsingscommissies zorgvuldig handelde, hierover met niemand in de openbaarheid wil spreken? Ik heb nogal eens met euthanasie te maken, maar de situatie waarin ik als arts de familie zou sommeren om het toneel te verlaten is voor mij onvoorstelbaar. Mijn instelling is dat er geliefden bij moeten zijn. Anders kan ik het niet.